__རིག་པ་རྒྱ་མཚོ། ནང་དོན་གནད་བསྡུས།
དཔལ་ས་སྐྱ་པའི་སྐབས་བོད་ནི་རྒྱ་ཧོར་གང་གིས་ཀྱང་དབང་བསྒྱུར་བྱས་མྱོང་མེད་པ་ལོ་རྒྱུས་ཁུངས་ལྡན་དག་ལ་ཁུངས་གཏུགས་ཤིང་། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་ཕྱི་ལོ་1253 ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་དབང་ཞུས་ཏེ་ཡོན་ལ་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ། རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་མོ་མི་རྟ་ཆོས་གསུམ་གྱི་ཚུལ་དུ་ཕུལ་ཚུལ་བཤད་པར་དོགས་སློང་དང་། ལོ་ཚིགས་རྟོག་ཞིབ། ཐེམ་དུད་ཞིབ་བཤེར། འཇའ་མོའམ་ས་ཚིགས་གསར་འཛུགས་དགོས་དོན་དེ་དག་གསེད་བཀྲོལ་བྱས་ཡོད།
བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ།
ཧོར། ས་སྐྱ། མཆོད་ཡོན། ལིང་ཆུ་རྩེ། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ། དབང་ཡོན། བོད་ཁམས།
ཐོག་མའི་གཏམ།
དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པའི་སྐབས་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་གནས་བབ་དང་ས་སྐྱ་པ་དང་ཡོན་རྒྱལ་རྒྱུད་བར་གྱི་མཆོད་ཡོན་འབྲེལ་ལམ་དག་ནི་རྒྱ་བོད་གཉིས་ཀའི་ཆབ་སྲིད་པ་དང་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་པ་བོ་དག་གིས་ཆེས་དཀའ་གནད་དང་རྙོག་འཛིང་ཆེ་བའི་བྱུང་རབས་ཤིག་ལ་བརྩི་བ་དང་། རྒྱ་ཕྱོགས་ནས་བོད་ནི་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱའི་སྐབས་རྒྱ་འོག་ཏུ་མགོ་བཏགས་ཞུས་པ་ནས་བཟུང་ད་ལྟའི་བར་བོད་ནི་རྒྱ་ནག་དང་ཁ་འབྲལ་ཐབས་མེད་ཚུལ་གྱིས་ལོ་རྒྱུས་རྫུན་བཅོས་བྱས་པའི་དཔེ་དེབ་གྲངས་མང་བ་དེ་དག་རེ་རེ་ལྟ་ཀློག་བྱས་ཏེ་དགེ་སྐྱོན་ནོར་འཕྱུག་དབྱེ་རྒྱུ་ནི་ཕྲན་ལྟ་བུས་མིི་ལོ་བརྒྱ་ལ་གླེང་མི་ཚར་བ་དང་དེ་ཙམ་གྱི་རིན་ཐང་ཡང་མི་འདུག འོན་ཀྱང་། སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དངོས་ཀྱི་གནས་བབ་དང་ཁྲིམས་དོན་བྱུང་རབས་ཀྱི་བདེན་པ་གཞིར་བཟུང་སྟེ། སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་གནས་བབ་དངོས་གསེད་བཀྲོལ་ཅི་ཐུབ་ལ་འབད་པ་བྱ་རྒྱུ་ཡིན།
གང་ལྟར་དུས་རབས་ཉེར་གཅིག་པ་ནི་གནས་ལུགས་དང་རིན་ཐང་ལ་བརྩི་བཀུར་དང་མཐོང་ཆེན་བྱེད་བཞིན་པའི་དུས་རབས་ཤིག་ཏུ་གྲགས་པ་ལྟར། བདག་གིས་གཙུག་ལག་སློབ་གླིང་འདིའི་ཁོར་ཡུག་ནས་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པ་དང་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མཆོད་ཡོན་འབྲེལ་ལམ་དང་སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་གནས་བབ་སྐོར་ལ་རང་བློས་དཔག་ཚོད་ཀྱིས་དཔྱད་པ་བཏང་བའི་ཁུལ་བགྱིས། གཅིག རྩོམ་ཡིག་འདི་ལ་རྩ་བའི་ས་བཅད་དགུར་དབྱེ་ནས་ལྟ་ཀློག་སྟབས་བདེ་དང་གསལ་ཁ་འདོན་ཅི་ཐུབ་ལ་འབད་པ་བྱ་རྒྱུ། གཉིས། རྩོམ་ཡིག་འདི་རང་གི་ཚོར་བ་དང་འཆར་སྣང་ལས་བརྒལ་ཏེ་ཕྱོགས་སུ་མ་ལྷུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་དང་། ཆོས་འབྱུང་། དེབ་ཐེར་སོགས་ཡིག་རྙིང་ཁག་ལ་ཁུངས་གཏུགས་ཅི་ཐུབ་དང་དངོས་ཡོད་གནས་བབ་གསེད་བཀྲོལ་བྱ་ཅི་ཐུབ་བྱ་རྒྱུ། གསུམ། སྐབས་བབ་ཀྱི་རྩ་བའི་ས་བཅད་དག་ལོ་རྒྱུས་རིགས་ལམ་དང་དངོས་གཙོ་གཙོར་འཛིན་བྱ་ཅི་ཐུབ་བྱ་རྒྱུ། བཞི། ལོ་རྒྱུས་ལྟ་ཀློག་སྟབས་བདེ་ཡོང་སླད་ལོ་ཚིགས་གོང་འོག་སྒྲིག་སྦྱོར་བྱས་ནས་རྟོག་ཞིབ་བྱས་ཡོད། ལྔ། སྤྱིར་བཏང་ཕྱི་ལོ་1240-1358 བར་གྱི་ས་སྐྱ་པ་དང་ཡོན་རྒྱལ་རྒྱུད་བར་གྱི་མཆོད་ཡོན་འབྲེལ་བ་དང་སྐབས་དེའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་གནས་བབ་གཙོར་འདོན་བྱ་རྒྱུ་བཅས་ཡིན།
གཤམ་གྱི་དཔྱད་བརྗོད་རྩོམ་ཡིག་གི་བརྗོད་གཞིའི་སྐོར་ལ་ད་སྔ་དཔྱད་རྩོམ་དང་མཁས་པ་རེ་གཉིས་ཀྱི་གསུང་བཤད་རེ་གཉིས་ལས་མ་མཐོང་ཡང་། རྩོམ་ཡིག་དེ་དག་གིས་ང་ཚོའི་ཡིད་ཀྱི་རེ་བ་དང་སེམས་ཀྱི་དོགས་སློང་དེ་དག་སེལ་ཐུབ་པ་དེ་འདྲ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་མ་སོང་། ལྷག་པར་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ། རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་མོ་དག་ག་དུས་གང་དུ་དབང་ཡོན་ལ་ཕུལ་ཚུལ་དག་ལ་དཔྱད་བརྗོད་རྩོམ་ཡིག་ནི་ད་ལྟའི་བར་གཅིག་ཀྱང་མཐོང་མ་བྱུང་བས། སྐབས་འདིའི་དབང་ཡོན་གྱི་འབུལ་བ་དེ་དག་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་ནས་ངེས་པར་གླེང་དགོས་པའི་གནད་དོན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཏུ་བརྩིས་ཏེ་གཤམ་ནས་དེའི་སྐོར་དམིགས་བསམ་དཔྱད་པ་དང་དོགས་སློང་བྱ་བར་འབད་པ་བརྩོན་རྒྱུ་བཅས་ཡིན།
ས་བཅད་དང་པོ། ཡོན་རྒྱལ་པོ་རིམ་བྱོན་གྱིས་རྒྱལ་སྲིད་བསྐྱངས་ཡུན་གྱི་ལོ་ཚིགས་ལ་རྟོག་ཞིབ།
ཧོར་ཇིང་གེར་རྒྱལ་པོ་ནས་ཡོན་གྱི་རྒྱལ་རྒྱུད་དག་མཇུག་མ་རྗོགས་པར་ལོ་ཡུན་ཅི་ཙམ་འགོར་ཡོད་མེད་སྐོར་གྱི་ལོ་ཚིགས་གཏན་ཁེལ་རང་བཞིན་ཅན་གྱི་རྩིས་གཞི་ཁུངས་ལྡན་ད་ལྟའི་དབར་མཐོང་མ་སོང་། མནོ་བསམ་ཞིབ་མོ་བཏང་ཚེ་ལོ་ཚིགས་ཁུངས་ལྡན་གཏན་ཁེལ་བྱ་རྒྱུ་ནི་ཧ་ཅང་རྙོག་འཛིང་ཆེ་ཞིང་ལྷག་པར་ལོ་རྒྱུས་རྙིང་ཤོས་དག་ལས་ཀྱང་ཧོར་ཇིང་གེར་རྒྱལ་པོ་འཁྲུངས་འདས་ཀྱི་ལོ་ཚིགས་དང་། གཞན་རྒྱལ་རྒྱུད་རེ་གཉིས་ཀྱི་རྒྱལ་སྲིད་བསྐྱངས་ཡུན་གཏན་ནས་མི་འདྲ་སའང་རེ་ཟུང་མཆིས་པར་བརྟེན་ལོ་ཚིགས་གཏན་འཁེལ་བྱ་རྒྱུ་ནི་ལས་སླ་མོ་ཞིག་རྩ་ནས་མིན་མོད། དཔྱད་བརྗོད་རྩོམ་ཡིག་འདི་ཉིད་ལྟ་ཀློག་སྟབས་བདེ་ཡོང་སླད་ལོ་ཚིགས་འདི་ཉིད་གཏན་འབེབས་བྱས་ཡིན། ཡོན་རྒྱལ་པོ་རིམ་བྱོན་གྱིས་རྒྱལ་སྲིད་བསྐྱངས་ཡུན་གྱི་ལོ་ཚིགས་འདི་གཙོ་བོ་སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་མཛད་པའི་《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་》གཞིར་བཞག་བྱས་ཡོད་ཀྱང་། ཁོང་ཉིད་ཀྱི་དེབ་ནང་གི་བོད་ཀྱི་རབ་བྱུང་རྩི་སྟངས་དང་རྒྱལ་སྲིད་བསྐྱངས་ཡུན་གྱི་རྩིས་གཞི་མི་མཐུན་པས། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་སུ་ཡོན་གྱི་རྒྱལ་པོ་རེ་རེས་རྒྱལ་སྲིད་བསྐྱངས་ཡུན་བརྩིས་ཏེ་ལོ་ཚིགས་འདི་དག་གཏན་ལ་ཕབ་པ་ཡིན་ལ། ལོ་ཚིགས་འདི་ལྟར་བརྩིས་པས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་མཆོག་ཐོག་མར་ལིང་ཆུ་རྩེར་བྱོན་སྐབས་གོ་དན་རྒྱལ་པོ་གོ་ཡུག་རྒྱལ་ཁྲིར་འཁོད་པའི་སྟོན་མོར་ཕེབས་པ་དང་ཏག་ཏག་ལོ་ཚིགས་གཅིག་ལ་ཁེལ་འདུག མ་ཟད་ཡོན་གྱི་རྒྱལ་པོ་རིམ་བྱོན་གྱི་རྒྱལ་སྲིད་བསྐྱངས་ཡུན་འདི་ལྟར་བརྩིས་པས་ཡོན་རྒྱལ་པོ་དག་གི་དབང་བསྒྱུར་འོག་ནས་རྒྱ་ནག་ལ་ཕྱི་ལོ་1368 ལོར་རང་བཙན་ཐོབ་པའི་ལོ་ཚིགས་མ་འཁྲུག་པ་ཞིག་ཏག་ཏག་བརྩི་ཐུབ་པས། ལོ་ཚིགས་འདི་ཉིད་ཁུངས་བཙུན་པ་དང་། ལོ་ཚིགས་འདི་གནད་ལ་ཁེལ་པ་ཞིག་ཀྱང་རྩི་ཐུབ་པ་འདུག་པས་གཏན་འབེབས་བྱས་པ་ཡིན་ལ། ལོ་ཚིགས་འདི་ནི་རྩོམ་ཡིག་འདི་ཡི་ཁོག་འབིབས་ཚབ་མཚོན་ལྟ་བུའང་བྱས་ཡོད་པས། གཤམ་གྱི་ལོ་ཚིགས་འདི་ལ་ཐོག་མར་ལྟ་ཀློག་དང་དཔྱད་བསྡུར་བྱ་རྒྱུ་ཤིན་ཏུ་གལ་ཆེའོ།།
ཕྱི་ལོ་(1174)[1]* ལོར་ཧོར་ཇིང་གིར་རྒྱལ་པོ་སྐུ་འཁྲུངས་ཤིང་། ཕྱི་ལོ་1217 ལོར་མི་ཉག་རྒྱ་པོ་ཐོ་རྫི་དང་རྒྱ་ནག་གི་རྒྱལ་པོ་ཧུ་དབང་ཞེས་བྱ་བ་གཉིས་ཀྱི་རྒྱལ་ཁམས་ཧོར་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བྱས་ཤིང་། ཇིང་གིར་རྒྱལ་པོ་མི་ཉག་གྷའི་ས་ཆར་ཕྱི་ལོ་1240 [2]*དགུང་ལོ་66 སྟེ་སྟོན་ཟླ་དང་པོའི་ཚེས་བཅུ་གཉིས་ལ་སྐུ་གཤེགས། ཕྱི་ལོ1240 ནས་ཧོར་རྒྱལ་གཉིས་པ་ཨོ་ཀོ་ཏས་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་དྲུག་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1246 ལོར་ཧོར་རྒྱལ་གསུམ་པ་གོ་ཡུག་གིས་རྒྱལ་སྲིད་ཟླ་དྲུག་བསྐྱངས། (1246 ལོར་གོ་ཡུག་རྒྱལ་པོ་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་ཁྲིར་འཁོད་ཡོད་དེ། ས་པཎ་མཆོག་ཕྱི་ལོ་1246 ནས་བྱང་ངོས་སུ་ཕེབས་སྐབས་གོ་ཡུག་རྒྱལ་ཁྲིར་སྟོན་མོར་ཕེབས་པས་བཞུགས་མེད། དེའི་ཕྱིར། ཕྱི་ལོ་1247 ལོར་མཇལ་འཕྲད་གནང་ཚུལ་འདིས་ར་སྤྲོད་གསལ་པོ་བྱ་ཐུབ།) ཕྱི་ལོ་1247 ནས་ཧོར་རྒྱལ་བཞི་པ་མོང་གོལ་རྒྱལ་པོས་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་དགུ་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1255 ནས་ཧོར་རྒྱལ་ལྔ་བ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་སོ་ལྔར་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1290 ནས་ཧོར་རྒྱལ་དྲུག་པ་ཨོལ་ཇ་དུས་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་བཅུ་གསུམ་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1303 ནས་ཧོར་རྒྱལ་བདུན་པ་གོ་ལུག་རྒྱལ་པོས་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་ལྔར་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1308 ནས་ཧོར་རྒྱལ་བརྒྱད་པ་བུ་ཡན་དུས་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་དགུ་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1317 ནས་ཧོར་རྒྱལ་དགུ་པ་གོ་གན་རྒྱལ་པོས་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་གསུམ་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1320 ནས་ཧོར་རྒྱལ་བཅུ་པ་མེ་སྲན་ཐེ་མུར་གྱིས་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་ལྔར་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1325 ལོར་ཧོར་རྒྱལ་བཅུ་གཅིག་པ་ར་ཁྱི་ཕག་གིས་རྒྱལ་སྲིད་ཞག་པོ་བཞི་བཅུར་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1325 ནས་ཧོར་རྒྱལ་བཅུ་གཉིས་པ་ཀུ་ཤ་ལས་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་གཅིག་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1326 ནས་ཧོར་རྒྱལ་བཅུ་གསུམ་པ་འཇའ་ཡུན་དུས་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་ལྔར་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1331 ལོར་ཧོར་རྒྱལ་བཅུ་བཞི་བ་རིན་ཆེན་དཔལ་གྱིས་རྒྱལ་སྲིད་ཟླ་གཅིག་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1331 ནས་ཧོར་རྒྱལ་བཅོ་ལྔ་པ་ཐོ་གོན་ཐེ་མུར་གྱིས་རྒྱལ་སྲིད་ལོ་སོ་དྲུག་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1368 ནས་རྒྱ་ནག་ལ་ཡོན་རྒྱལ་རྒྱུད་ཀྱི་མངའ་འོག་ནས་རང་བཙན་ཐོབ།
ས་བཅད་གཉིས་པ། དམག་དཔོན་དོར་རྟ་ནག་པོས་བོད་དུ་དམག་འདྲེན་དགོས་པའི་རྒྱབ་ལྗོངས་གླེང་བ།
《བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས་》དང་།《 ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་སྐོར་བཤད་པ།》《 ཧོར་རམ། ཡོན་གྱི་རྒྱལ་རབས་དང་། ཧོར་བོད་འབྲེལ་བར་དཔྱད་པའི་གཏམ་བདེན་དོན་རབ་གསལ་》སོགས་ལོ་རྒྱུས་ཕལ་མོ་ཆེའི་ནང་ལ་ཧོར་དམག་བོད་ཀྱི་ས་མཚམས་སུ་ཕྱི་ལོ་1200 ཡས་མས་སུ་སླེབས་ཚུལ་གླེང་འདུག་ཀྱང་། ཕྲན་གྱིས་དཔྱད་ཞིབ་བྱས་པའི་གྲུབ་འབྲས་ནང་ཕྱི་ལོ་1217 རྗེས་ནས་ཧོར་དམག་བོད་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་ཡུལ་གྲུ་ཁག་ཏུ་བསུན་གཙེར་ཕྲན་བུ་བྱུང་བ་ལས། ཕྱི་ལོ་1217 ལོར་ཧོར་གྱིས་མི་ཉག་དང་རྒྱ་ནག་དབང་དུ་བསྡུས་ནས། བོད་ཀྱི་ས་མཚམས་སུ་འབྱོར་བ་ལས། མི་ཉག་དང་རྒྱ་ནག་དབང་དུ་མ་བསྡུས་པའི་ཡར་སྔོན་ཧོར་དམག་བོད་ཀྱི་ས་མཚམས་ཁག་ཏུ་སླེབས་སྟངས་མེད་པའི་ཟོལ་ཏུ་སྣང་ལ། ཕྲན་གྱི་དཔྱད་ཞིབ་ཀྱི་རྒྱུ་ཆ་དག་ལས་གསལ་ཁ་དེ་ཙམ་མ་གཏོགས་འདོན་ཐབས་བྲལ།
དེ་ཡང་བོད་དུ་ཧོར་དམག་ཐོག་མ་ནི་ཕྱི་ལོ་1240 ལོར་ཡོང་བ་གསལ་ཏེ། པཎ་ཆེན་བསོད་ནམས་གྲགས་པའི་དེབ་ཐེར་ནང་ལ། “བོད་དུ་རྒྱ་ཧོར་གྱི་ལུང་བྱུང་ཚུལ་ནི། ཧོར་ཇིང་གིར་རྒྱལ་པོས་རྒྱལ་སར་བྱོན་ནས་ལོ་ཉི་ཤུ་ལོན་པ་ལྕགས་ཕོ་བྱི་བ་(1240)ལོར་དམག་དཔོན་ལ་བྱི་དང་དོར་རྟ་གཉིས་ཀྱིས་མགོ་བྱས་ཧོར་དམག་ཁྲག་ཁྲིག་མང་པོ་བོད་དུ་བཏང་སྟེ། གྲོང་ཁྱེར་ཕལ་ཆེར་བཅོམ། འབྲི་གུང་སྒོམ་པ་ཤག་རིན་ཧོར་དམག་གིས་བཟུང་བའང་འདི་རེས་ཡིན། རྭ་སྒྲེང་དང་རྒྱལ་ལྷ་ཁང་དུ་དགེ་འདུན་མང་པོ་བཀྲོངས་པ་ཡིན་ཞེས་དེབ་སྔོན་ལས་འབྱུང་ཡང་རྭ་སྒྲེང་ལ་ཁུངས་གཞན་གསལ་བ་མ་མཐོང་བས་བརྟག་གོ།།”[3] ཞེས་གསལ་ལ། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བའི་ཆོས་འབྱུང་ནང་དུ། “ཇིང་གི་ལོ་ང་དགུ་པ་(ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་གྱི་དགུང་ལོ་ང་དགུ་པ་དང་ནོར་བ་མིན་ནམ་སྙམ)ལྕགས་བྱི་(1240)ལ་བྱང་ངོས་གོ་དན་གྱི་ས་ནས་དོར་ཏོག་གིས་དམག་དཔོན་བྱས་པའི་ཧོར་དམག་དང་པོ་བོད་དུ་ལྷགས་ཏེ་ཨོ་རྒྱན་རིན་པོ་ཆེས། མདོ་སྟོད་མདོ་སྨད་སོག་ཆུ་ར་སྒྲེང་སོགས།། ཞིབ་པར་མི་འཆད་སྐྱོ་བ་སྐྱེ་བའི་རྒྱུ།། ཞེས་ལུང་བསྟན་པའི་མདོ་སྟོད་མདོ་སྨད་སོག་ཆུ་ཁ་རྣམས་སུ་མི་མཐོང་ཚད་གསོད་པར་བྱས། རྭ་སྒྲེང་དུ་གནོད་པ་ཆེན་པོ་བྱས། སྟག་ལུང་སྨུག་པས་གཡོགས་ཏེ་མ་མཐོང་། རྒྱལ་ལྷ་ཁང་བསྲེགས། བཙུན་པ་སོ་སྟོན་སོགས་རབ་བྱུང་ལྔ་བརྒྱ་བསད། འབྲི་ཁུང་སྤྱན་སྔ་གྲགས་པ་འབྱུང་གནས་ཀྱིས་རྡོ་ཆར་ཕབ་པས་འབྲི་ཁུང་ལ་མ་གནོད།”[4] ཅེས་གསལ་བ་དང་། མདོར་ན་ཕྱི་ལོ་1240 ལོར་དམག་དོན་དོར་རྟའི་མགོ་བྱས་ཏེ་ཧོར་དམག་ཁྲག་ཁྲིག་དུ་མ་བོད་དུ་བཏང་ནས་རྭ་སྒྲེང་དང་རྒྱལ་ལྷང་ཁང་རྣམས་སུ་གནོད་འཚེ་དང་བརྡབ་གསིག་ཆེན་པོ་བྱུང་བ་མ་ཟད། བཙུན་པ་སོ་སྟོན་སོགས་རབ་བྱུང་ལྔ་བརྒྱ་སྐུ་བཀྲོངས་པ་སོགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གོང་དུ་བཀོད་པ་དེ་ལྟར་ལགས། དང་པོ་བོད་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་ཀྱི་ཡུལ་མི་ཚོས་ཧོར་དམག་འགོག་ཐབས་ཀྱི་གྲབས་བཤམས་པ་ནི། ཧོར་པ་རྣམས་ལ་འདབ་ནོར་[5]ཅེས་རྟེན་ཆེས་ཕྲན་བུ་རེ་སྤྲད་དེ་ཧོར་དམག་གིས་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་ཁག་ལ་བཙན་འཛུལ་མི་ཡོང་བར་ཐབས་བཀོད་འཐེན། རྒྱུ་མཚན། སྐབས་དེར་ཧོར་དམག་གིས་དཀྱིལ་ཤར་ཡུལ་གྲུ་ཁག་དང་གླིང་ཆེན་ཨེ་ཤ་ཕལ་མོ་ཆེ་དབང་བསྒྱུར་བྱས་ནས་ས་ཕྱོགས་གང་སར་ཧོར་ཇིང་གེར་རྒྱལ་པོ་ཞེས་མཚན་སྙན་མེ་ལྟར་འབར་གྱིན་ཡོད་ལ། ཕྱི་ལོ་1240 ལོར་ཧོར་ཇིང་གེར་རྒྱལ་པོ་སྐུ་གཤེགས་པ་དང་། བོད་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་ཁག་གི་ཡུལ་མི་ཚོས་འདབ་ནོར་མ་སྤྲད་ཕྱིར་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་སྐབས་དེར་བྱང་ངོས་ཀྱི་ས་མཚམས་སྲུང་སྐྱོབས་བྱེད་མཁན་ཡིན་པས། ཇིང་གེར་རྒྱལ་པོ་སྐུ་གཤེགས་ཁར་བོད་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་ཡུལ་མིས་ཧོར་ལ་འདབ་ནོར་མ་སྤྲད་པ་ཤེས་ནས་བོད་དུ་དམག་བཏང་མོད། ཐོག་མ་བོད་དུ་དམག་འོང་དོན་ཡང་རྩ་བ་འདབ་ནོར་མ་སྤྲད་པས་ལན་པ་ཡིན་ཚུལ་ཞྭ་སྒབ་པའི་རྒྱལ་རབས་ནང་བཀོད་པ་ལྟར་ལགས། སྐབས་དེར་བོད་ཁམས་སུ་ཆོས་རྒྱུད་མང་བས་ཆོས་ལུགས་པ་སོ་སོའི་ལྟ་གྲུབ་དར་རྒྱས་གཏོང་སླད་ཐོབ་དང་གོ་ས་རྩོད་ཀྱིན་པའི་གནས་བབ་ཅིག་ཀྱང་བྱུང་འདུག་ཏེ། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་མཛད་པའི་རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོར། “མོང་གོར་གན་(འབྲི་གུང་པ་དང་མཆོད་ཡོན་དུ་འབྲེལ་)གྱིས། རྒྱལ་ས་ལོ་དགུ་མཛད། སྲས་གཉིས་པ། ཨེ་ཆེན་ག་དན་(རྗེ་ས་པཎ་དང་འབྲེལ) གསུམ་པ་གོ་པེ་ལ་ཤི་ཛུ་སེ་ཆེན་གན་(སྔ་མ་གུང་ཐང་པ་དང་འབྲེལ)ཤིང་མོ་ཕག་ལོ་ལ་འཁྲུངས། རྒྱལ་ས་ལོ་སུམ་ཅུ་སོ་ལྔ་མཛད། བཞི་བ་ཨ་རི་བྷོ་ག་(ཀརྨ་པ་དང་འབྲེལ) ལྔ་པ། ཧུ་ལ་ཧུ(འབྲི་གུང་པ་དང་འབྲེལ)[6] ཞེས་གསུངས་པ་ནི་ཆོས་རྒྱུད་རང་རང་གི་གྲུབ་མཐའ་ལ་གཞན་གྱིས་གནོད་འཚེ་མི་ཡོང་བའི་ཐབས་བཀོད་ཅིག་ཡིན་ལ། ཆོས་རྒྱུད་རེ་རེས་རང་རང་གི་ལྟ་གྲུབ་དར་སྤེལ་གཏོང་འདོད་ཀྱི་འབད་འབུངས་རྣམ་པ་ཞིག་ཀྱང་ཡིན་ངེས་ཤིང་། དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་མཛད་པའི་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་སྐོར་བཤད་པ་ཞེས་པའི་ནང་དུ། “ཆོས་ལུགས་ཚོགས་པ་ཁག་གིས་སོ་སོའི་ཆོས་ལུགས་སྟོབས་ཤུགས་གོང་འཕེལ་དང་སྲ་བརྟན་གཏོང་དགོས་ན། ངེས་པར་དུ་རང་ཉིད་ཀྱི་རྒྱབ་རྟེན་བཅོལ་སའི་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་སྟོབས་ཤུགས་དེ་ཡང་ཆབ་སྲིད་དང་། དཔལ་འབྱོར། དམག་དོན་བཅས་གང་ཅིའི་ཐད་ནས་སྟོབས་ཤུགས་ཆེ་ཞིང་གཅིག་གྱུར་ཆེ་ཙམ་ཡིན་པ་ཞིག་ལ་བརྟེན་དགོས་རྒྱུ་དེ་ཁ་ཚ་དགོས་གཏུགས་ཡིན་པར་མཐོང་་་།”[7] ཞེས་གསུངས་པ་ནི་དངོས་ཡོད་ལོ་རྒྱུས་དང་མཐུན་པའི་དཔྱད་བརྗོད་ཅིག་ཏུ་འཁུམས། འོན་ཀྱང་ཆོས་ལུགས་པ་སོ་སོས་ཧོར་ལ་མགོ་བཏགས་ཞུས་པ་རེད་ཅེས་པ་ནི་དེང་གི་ཀྲུང་གོའི་བོད་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཐོག་ནས་རྒྱ་ནག་གི་ཆ་ཤས་ཡིན་ཚུལ་ཧམ་བཤད་དང་ཇུས་ངན་གྱིས་ལོ་རྒྱུས་རྫུན་བཅོས་བྱས་བཞག་པ་དང་གཅིག་མཚུངས་ལས་མ་འདས་ཀྱང་། མཁས་དབང་དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེར་ཆེད་དུ་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་གྱི་དཔྱད་བརྗོད་འདི་ཉིད་ཀྲུང་དབྱང་ནས་ཆེད་རྩོམ་མཛད་བཅུག་པས་གཞན་དབང་སྟབས་བསྟུན་གྱིས་དཔྱད་པ་ལོག་པ་ཞིག་ལས་མ་འདས། དེ་ནས་བོད་ཕྱོགས་སུ་ཆོས་རྒྱུད་མང་བ་དང་ལྷག་པར་མཁས་པ་གནམ་གྱི་སྐར་ཚོགས་ལྟ་བུ་གྲགས་ཆེ་བ་མང་པོ་བཞུགས་ཡོད་ཀྱང་། གཏམ་དཔེ་ལ་ “ཨ་ཡོད་ནང་གི་ད་ཡོད།” “སྒོང་ངའི་ནང་གི་སེར་རིལ་” ཞེས་པའི་དཔེ་ལྟར་བོད་ཁམས་སུ་ཆེས་མཚན་སྙན་དང་དགེ་བའི་ལས་སུ་ཡོད་ཚད་གཏོང་ཕོད་པ་དེ་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གྱིས་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་ཡིན་པ་མཁྱེན་ནས་ཆེད་དུ་བཀའ་བཏང་སྟེ་བྱང་ངོས་སུ་ས་པཎ་མཆོག་གདན་ཞུ་གནང་འགོ་ཚུགས། ཕྱི་ལོ་1244 ལོར་ས་སྐྱ་པཎ་ཆེན་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་ཧོར་ནས་བླ་མཆོད་དུ་གདན་དྲངས་ཏེ། ཕྱི་ལོ་1246 ལོའི་ཟླ་བ་8 པར་ལིང་ཆུ་རྩེའི་ཁབ་ཏུ་ཆིབས་བསྒྱུར་བསྐྱངས། ཕྱི་ལོ་1247 ཟླ་བ་1 པོར་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་དང་ཞལ་འཛོམས་བྱུང་སྟེ། ཧོར་བོད་དབར་ལ་སྔར་བྱུང་མྱོང་མེད་པའི་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་ཐོག་མ་དེ་བྱུང་ངོ་།
ས་བཅད་གསུམ་པ། ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་ཧོར་[8]*ཡུལ་དུ་ཕེབས་དོན་དང་ཇི་ལྟར་ཕེབས་ཚུལ་གླེང་བ།
རྗེ་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་ཧོར་ཡུལ་དུ་ཕེབས་དོན་རྒྱུ་མཚན་ཆེ་བ་བཞི་མཆིས་ཏེ། གཅིག ཧོར་སོག་གི་སྐྱེ་བོ་གདུག་བ་ཅན་རྣམས་ཀྱི་སེམས་རྒྱུད་མ་རུང་བ་འདུལ་རྒྱུ་དང་། སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དར་སྤེལ་གཏོང་རྒྱུ། གཉིས། ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་ཧོར་གྱི་ཡུལ་དུ་ཕེབས་དགོས་པའི་ལུང་བསྟན་ཡོད་ཅིང་། ལྷག་པར་ཁོང་གི་བླ་མ་རྗེ་བཙུན་པ་ཆེན་པོས་ཁྱེད་ཉིད་སྐུ་ཚེ་སྨད་ལ་ཧོར་གྱིས་གདན་འདྲེན་ཞུ་མི་ཡོང་བས། “ཕྱིན་ན་བསྟན་པ་དང་སེམས་ཅན་ལ་ཕན་པ་རྒྱ་ཆེན་པོ་ཡོང་བས་ཅི་ནས་སོངས་ཤིག”[9] ཅེས་བཀའ་གསུང་ལྕི་མོ་སྤྱི་བོར་སྨིན་པ་དང་། གསུམ་པ། རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གྱིས་ས་པཎྜི་ཏ་མཆོག་གདན་འདྲེན་གྱི་ཕོ་ཉ་མངགས་ཏེ། “གལ་ཏེ་ན་སོ་རྒས་ཟེར་ན་སྔོན་ཐུབ་པའི་དབང་པོས་སེམས་ཅན་གྱི་དོན་དུ་ལུས་གྲངས་མེད་སྦྱིན་པར་གཏོང་བ་ཇི་ཙམ། ཁྱེད་ཀྱིས་ཆོས་གོ་བའི་དམ་བཅའ་དང་ཨེ་འགལ། ངས་མཐའི་ཁྲིམས་ར་བླངས་དམག་དཔུང་ཆེན་པོས་བརྡ་དེད་བྱས་ནས་སེམས་ཅན་མང་པོ་ལ་གནོད་པ་བྱས་ན་མི་སྐྲག་པ་ཨེ་ཡིན། དེས་ན་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དང་སེམས་ཅན་མང་པོ་ལ་སོམས་ལ་ཁྱོད་མགྱོགས་པར་ཤོག”[10] ཅེས་ང་རྒྱལ་ཆེན་པོས་ཞི་དྲག་གཉིས་འཛོམས་ཅན་གྱི་འཕྲིན་ཡིག་ཅིག་ཀྱང་བསྐུར་གནང་བ། བཞི། བོད་ཁམས་སུ་ཧོར་གྱིས་བཙན་འཛུལ་དང་སུན་གཙེར་མི་ཡོང་བའི་སླད་སྐུ་སྲོག་དང་དཀའ་ཚེགས་གང་ལའང་མ་འཛེམས་པར་ཕྱི་ལོ་1244 བོད་རབ་བྱུང་བཞི་པ་ཤིང་ཕོ་འབྲུག་ལོར་ཧོར་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གྱིས་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་ལ་《འཇའ་ས་གདན་འདྲེན་མ་》ཡི་བཀའ་ཤོག་བསྩལ་པ་བཞིན་བྱང་ངོས་སུ་བྱོན་པ། “ཆོས་རྗེ་ས་པཎ། དགུང་ལོ་དྲུག་ཅུ་རྩ་གསུམ་པ། ཤིང་ཕོ་འབྲུག་ལོ་ལ། ཧོར་གྱི་གསེར་ཡིག་པ་ལ་སྔ་བ། རྡོར་ཐ་ཆེས། ས་སྐྱ་ནས་གདན་དྲངས་ནས་བྱོན། ལམ་བར་ལ་ལོ་གསུམ་སོང་།”[11] ཞེས་དང་། “ཤིང་ཕོ་འབྲུག་དྲུག་ཅུ་རྩ་གསུམ་པ་ལ། ཁུ་དབོན་གསུམ་བྱོན། ལམ་དུ་ལོ་གསུམ་འགོར། རྟ་ལོ་ལ་བྱང་ངོས་སུ་ཕེབས། རྒྱལ་པོས། གོ་ཡུག་རྒྱལ་པོ་རྒྱལ་སར་བཏོན་པའི་མཇལ་འཕྲད་འཁོར་བ་དང་། ལུག་ལོ་ལ་མཇལ།”[12] ཞེས་དང་། “སྐུ་ན་བགྲེས་ནའང་སྔར་བཤད་པའི་རྒྱུ་མཚན་རྣམས་དགོངས་ཏེ་སྐུ་སྲོག་ལ་ཡང་ཕོངས་པ་མེད་པར་བྱོན།”[13] ཞེས་ཆོས་རྗེ་སཎ་མཆོག་གིས་ས་སྐྱའི་ཆོས་དཔོན་ལ་བླ་མ་འོ་ཡུག་པ་བསོད་ནམས་སེང་གེ་དང་། ཤར་པ་ཤེར་འབྱུང་བསྐོ་བཞག་གནང་། ས་སྐྱ་སྤྱི་མཁན་པོར་ནང་གཉེར་བ་གྲོམ་པ་ཤྭཀྱ་བཟང་པོ་བསྐོས། ས་པཎ་མཆོག་གིས་“འཕགས་པ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་དགུང་ལོ་བཅུ་བཞེས་པ་དང་། ཕྱག་ན་དྲུག་ལོན་པ་ཞིག་ཕྱག་ཕྱིར་ཁྲིད་”[14]གནང་སྟེ་དགུང་ལོ་63 ལ་བྱང་ངོས་སུ་འགྲོ་བའི་དོན་དུ་ཆིབས་བསྒྱུར་བསྐྱངས།
ཕྱི་ལོ་1246 བོད་རབ་བྱུང་བཞི་པའི་མེ་ཕོ་རྟ་ཟླ་བ་8 ཆོས་རྗེ་མཆོག་དགུང་གྲངས་65 ལིང་ཆུ་རྩེར་ཞབས་སོར་བདེ་བར་འཁོད་སྐབས་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་བྱང་ངོས་སུ་བཞུགས་མེད་པར་གོ་ཡུག་གན་[15]རྒྱལ་སར་སྟོན་མོར་ཕེབས། ཕྱི་ལོ་1247 བོད་རབ་བྱུང་བཞི་པའི་མེ་མོ་ལུག་ཟླ་བ་དང་པོར་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་ཕྱིར་ལིང་ཆུ་རྩེར་ཕྱིར་ཕེབས་པ་དང་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་དང་ཞལ་འཛོམས་བྱུང་སྟེ། ཡུ་གུར་གྱི་ལོ་ཙྭ་བ་བརྒྱུད་ནས་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཐད་ནས་གསུང་གླེང་ལྷུག་པོར་གནང་བས་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གྱི་ཐུགས་ཡིད་ཉེ་བར་འཕྲོག་ཅིང་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཐད་ནས་ས་པཎ་མཆོག་ལ་བཀུར་བཟོ་ཆེ་བར་མཛད། སྤྱིར་ཚོགས་དང་སྨོན་ལམ་འདེབས་སར་ཧོར་གྱི་ལྷ་པ་དང་ཨེ་ཀ་འུན་[16]དག་བནྡེའི་གྲལ་མགོར་བཞུགས་སྲོལ་འདུག་ཀྱང་། ཕྱིས་སུ་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གྱིས་ལུང་བསྩལ་ཏེ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གྲལ་མགོར་བླ་མ་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་མཆོག་དང་བནྡེ་དག་བཞུགས་དགོས་པ་ལས་ཨེ་ཀ་འུན་དང་ལྷ་པ་དག་གྲལ་མགོར་སྡོད་མི་ཆོག་པའི་བཀའ་བསྩལ་ཏེ། རིམ་བཞིན་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཧོར་ཡུལ་དུ་ཡར་ཚེས་ཀྱི་དུང་ཟླ་གོར་མོ་བཞིན་དར་ཁྱབ་ཆེར་ཕྱིན། དེ་ནས་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་ལ་ཤ་ཁྲའི་པགས་ནད་ཀྱི་ན་ཚ་ཡོད་པར་བརྟེན་འཕགས་པ་སེང་གེ་སྒྲའི་ཆོ་གའི་རིམ་གྲོ་བསྒྲུབས་ནས་པགས་ནད་དྲགས་སྐྱེད་བྱུང་བར་གྲགས་ཤིང་། རྒྱལ་བུ་གོ་དན་སྔར་ལས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་མཆོག་ལ་ཤིན་ཏུ་དད་ནས་ཐེག་པ་ཆེན་པོའི་ཟབ་གསང་ཆོས་ཀྱི་དབང་ལུང་དུ་མ་ཞུས། སྐབས་ཤིག་ལ་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་དང་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་རྣམ་གཉིས་ཀྱིས་རུས་སྦལ་ལ་སྤུ་སྐྱེ་མིན་གྱི་ཀླན་ཀ་མཛད་པས་གོ་དན་ཕམ་པར་བརྟེན་ཞལ་སྐྱེངས་དགོས་པ་བྱུང་བས། རྒྱལ་བུས་དེའི་ལན་སློག་ཆེད་སྒྱུ་མ་མཁན་གྱིས་སྤྲུལ་བའི་དགོན་པ་ཞིག་བཞེངས་ཏེ། རྗེ་ས་པཎ་མཆོག་ལ་གནས་དབེན་ས་ཞིག་ཏུ་ཁྱེད་ལ་སྟེར་རྒྱུའི་དགོན་པ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པ་ཞིག་གསར་བཞེངས་ཞུས་ཡོད་པས་གཟིགས་པར་ཕེབས་རོགས། ཞེས་གསུངས་ནས། རྒྱལ་བློན་སྐུ་འཁོར་བཅས་པ་མཉམ་ཕེབས་གནང་སྟེ་སྒྱུ་མ་མཁན་གྱི་སྤྲུལ་བའི་དགོན་པ་ཡིན་པ་མཁྱེན་ནས་རབ་གནས་མཛད་པས་སྒྱུ་མ་བཤིག་མ་ཐུབ་པས་ཕྱིས་སུ་“སྤྲུལ་བའི་སྡེ་”ཞེས་ས་ཕྱོགས་གང་སར་ཡོངས་སུ་གྲགས་པ་ད་ལྟ་ཤུལ་ཙམ་ཞིག་ལས་མེད་པར་གྲགས།
ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་མཆོག་གི་ཐུགས་དགོངས་ལ་བོད་དུ་བྱོན་པ་ལས་ཧོར་ཡུལ་བཞུགས་ན་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དང་འགྲོ་བ་མང་པོར་ཕྱོགས་གང་ཐད་ནས་སྨན་པའི་དགེ་མཚན་དུ་མ་མཐོང་སྟེ། བོད་དུ་ཕྱིར་མ་བྱོན་ཀྱང་། ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་མཆོག་གིས་དབུས་གཙང་ཁམས་གསུམ་གྱི་གཙོས་པའི་བོད་སྐད་སྨྲ་བ་པོ་ཐམས་ཅད་ལ་བཀའ་ཡིག་ཅིག་བསྐུར་ཏེ་ལྟ་ཀློག་བྱས་ནས་ཉམས་སུ་ལེན་དགོས་ལུགས་གསུངས་ཤིང་། བཀའ་ཤོག་འདི་གོ་བོད་ཧོར་དབར་གྱི་ནམ་ནམ་ཞར་ཞར་བསུབ་ཏུ་མེད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དོན་སྙིང་ལྡན་ལ། བཀའ་ཤོག་དེར་བརྟེན་ནས་བོད་ཧོར་ཕྱོགས་གཉིས་ཀའི་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་ལམ་ཡུན་ནས་ཡུན་དུ་སྲ་བརྟན་དུ་བཏང་མོད། གཤམ་ནས་བཀའ་ཤོག་འདི་ཉིད་དུམ་ཚན་བདུན་དུ་དབྱེ་ནས་དཔྱད་པ་ཅུང་ཟད་བྱ་རྒྱུ་ཡིན། དེང་སང་ལོ་རྒྱུས་རེ་གཉིས་སུ་བཀའ་ཡིག་འདི་ལ་གོ་འཛོལ་གྱི་འགྲེལ་བཤད་སྣ་ཚོགས་ཡོང་བཞིན་པས་མི་གླེང་ཀ་མེད་བྱུང་།
1 བཀའ་ཤོག་ལས་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་ཧོར་གྱི་ཡུལ་དུ་ཕེབས་དགོས་དོན་གླེང་བ།
དེང་སང་བོད་ནང་ནས་ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་ཞིབ་པ་འགའ་རེས་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏའི་འཕྲིན་ཡིག་འདི་ལ་ལོག་འགྲེལ་བྱས་པ་དང་། ལྷག་པར་རྒྱ་ཡིག་ནང་ལ་འཕྲིན་ཡིག་འདི་ཉིད་དངོས་ཡོད་ལས་ཐ་དད་པ་ཞིག་ལ་འགྲེལ་བཤད་བྱས་འདུག་པས། ད་ཐེངས་འཕྲིན་གྱིས་ནང་དོན་ལ་དཔྱད་པ་རགས་རིམ་ཙམ་བྱ་འདོད། དེ་ཡང་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་གིས་ཁོང་ཧོར་ཡུལ་དུ་ཕེབས་དོན་“དབུས་གཙང་མངའ་རིས་དང་བཅས་པའི་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་ཡོན་མཆོད་རྣམས་ལ་སྤྲིངས་པ། སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དང། སེམས་ཅན་སྤྱི་དང་། སྒོས་བོད་སྐད་སྨྲ་བ་ཐམས་ཅད་ལ་ཕན་པར་བསམས་ནས་ཧོར་ནང་དུ་འོང་།”[17] ཞེས་གལ་ཏེ་ཧོར་དམག་བོད་དུ་སླེབས་ཚེ་བོད་དེ་ཧོར་གྱི་མངའ་འབངས་སུ་བསྒྱུར་ཏེ། བོད་མི་ཡོད་དོ་ཅོག་ལ་དཀའ་སྡུག་བཟོད་བསྲན་བྱ་མི་ཐུབ་པ་ཞིག་ཡོང་རྒྱུ་མ་ཟད། སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་ལའང་གནོད་འཚེ་ཆེར་ཐེབས་ཀྱི་ཡོད་པས། ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་དགུང་ལོ་བགྲེས་མིན་དང་། ཕེབས་ཐུབ་མིན་སོགས་ཀྱི་དཀའ་ཚེགས་གང་ལའང་མ་ལྟོས་པར་ཧོར་ཡུལ་དུ་བྱོན་པ་དང་། དེའང་སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དང་། སེམས་ཅན་སྤྱི། ལྷ་པར་བོད་རིགས་ཡོངས་ལ་ཕན་པར་དགོངས་ནས་ཕེབས་པ་གསལ་བཤད་མཛད་དོ།།
2 བཀའ་ཤོག་ལས་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གྱིས་ས་པཎ་མཆོག་ལ་བཀའ་ཅི་སྩལ་གླེང་བ།
རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གྱིས་ས་པཎ་མཆོག་ལ་བཀའ་གསུང་ཅི་ཞིག་བསྩལ་ཡོད་མེད་ནི་ཤེས་དགོས་པ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པས། གཤམ་ནས་ཁོང་ཉིད་ཀྱི་འཕྲིན་ཡིག་ནང་རྒྱལ་བུ་གོ་དན་གྱི་བཀའ་ལུང་ཅི་གནང་བ་གསལ་བོ་བྲིས་པ་། “ཁྱེད་མགོས་ངོ་བལྟས་པ་ཡིན། གཞན་ཚོ་རྐང་པས་ངོ་བལྟས་པ་ཡིན། ཁྱོད་ངས་བོས་པ་ཡིན། གཞན་ཚོ་སྐྲག་ནས་འོང་བ་ཡིན། དེ་ངས་མི་ཤེས་པ་ཨེ་ཡིན།”[18] ཞེས་ཁོང་ནི་ཧོར་ཡུལ་དུ་ཆེད་དུ་གདན་འདྲེན་མཛད་ཚུལ་གསལ་བ་དང་། གཞན་རྒྱ་ནག་དང་། མི་ཉག ཡུ་གུར་གྱི་དཔོན་ཆེན་རྣམས་ནི་བཙན་གྱིས་དམག་དཔུང་གིས་བརྡ་འདེད་བྱས་ནས་ཧོར་དུ་ཡོང་བ་ཡིན་ཚུལ་རྒྱལ་བུ་ཉིད་ཀྱིས་གསལ་གསལ་ཐང་ཐང་མཁྱེན་གྱི་ཡོད་པ་འགྲེལ་བརྗོད་མཛད་ལ། ཡང་“རང་ཤེས་ཁྲིམས་ལུགས་འཁུར་ཤེས་ན། རྒྱལ་ཁམས་ཐམས་ཅད་ལ་ཕན་པར་བྱ་སྙམ་པའི་ཐུགས་དགོངས་བཟང་པོ་ཅིག་འདུག སྒོས་ཁྱེད་རང་གི་མི་སྡེ་བོད་རྣམས་ལ་ཁྲིམས་ལུགས་ལེགས་པར་སློབས། སྐྱིད་དུ་འཇུག་པ་ངས་ཤེས་གསུངས་པ་དང་།”[19] ཞེས་པའི་བཀའ་གསུང་འདིས་བོད་ཡུལ་འདི་ཉིད་ཧོར་གྱི་མངའ་འབངས་སུ་མི་གཏོགས་ཚུལ་གསལ་བོ་བཤད་འདུག་སྟེ། ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་ལ་ཁྱེད་རང་གི་མི་སྡེ་བོད་རྣམས་ལ་ཁྲིམས་ལུགས་ལེགས་པར་སློབས་ཞེས་ལམ་སྟོན་གནང་བ་དང་། ཧོར་གྱིས་བོད་དུ་དམག་དཔུང་མི་གཏོང་བར་བོད་མི་རྣམས་སྔར་ལྟར་བདེ་བདེ་སྐྱིད་སྐྱིད་ཀྱི་འཚོ་བ་རོལ་དགོས་ཀྱི་ཡོད་པ་མཁྱེན་ཚུལ་གསལ་བཤད་མཛད། གལ་ཏེ་བོད་དེ་ཧོར་གྱི་མངའ་འབངས་སུ་གཏོགས་ན་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་ལ་བཀའ་འདི་འདྲ་གནང་མི་སྲོད་པ་ཞིག་རེད།
3 བཀའ་ཤོག་ལས་ཧོར་གྱི་གནས་བབ་གླེང་བ།
ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་གིས་གལ་ཏེ་བོད་མི་དག་གིས་ཧོར་གྱི་གནས་བབ་ཇི་འདྲ་ཡོད་པ་མ་ཤེས་ན་བོད་ཧོར་འཐབ་འཁྲུག་གི་མི་གསོད་ཁྲག་སྦྱོར་ཡོང་རྒྱུ་མཁྱེན་གྱི་ཡོད་པས། བོད་མི་དག་ལ་ཧོར་གྱི་གནས་བབ་ངོ་སྤྲོད་གནང་རྒྱུ་དེ་གལ་ཆེན་པོར་བརྩིས་ཏེ། “སྐབས་དོན་ཧོར་འདིའི་དམག་སྡེ་གྲངས་ལས་འདས། འཛམ་བུ་གླིང་ཐམས་ཅད་ཁོང་གི་མངའ་རིས་སུ་འདུག་སྙམ་པའི་བསམ་པ་ཅིག་འདུག ཁོང་རང་དང་མཐུན་པ་ཚོ་སྐྱིད་སྡུག་ཁོང་རང་དང་མཉམ་པ་བྱེད། ཁོང་ལ་ཞེ་ཐག་པས་གང་ཟེར་མ་ཉན་ན་ངོ་བལྟས་པ་ཡིན་ཟེར་བའི་མིང་གིས་མི་ཆོག་པ། རྟིང་བརླག་པར་བྱེད་པ་ཅིག་འདུག”[20] ཅེས་མདོར་དོན་སྙིང་པོ་ཧོར་གྱི་དམག་སྡེ་གྲངས་ལས་འདས་ཤིང་། ང་ཚོས་ཧོར་ལ་འཐབ་ཀྲོལ་མི་ཡོང་བར་རང་ཉིད་བརླག་པའི་རྒྱུ་ལས་མེད་པས། ཧོར་དང་མཐུན་འཇུག་གི་ལམ་སྣེ་འཇུ་ཐབས་ལ་འབད་འབུངས་བྱ་དགོས། སྔོན་མ་རྒྱ་དང་། མི་ཉག སོག་པོ་དག་གིས་ཀྱང་ཐོག་མ་ཧོར་ལ་མཐུན་འཇུག་མ་བྱས་པར་འཐབ་ཀྲོལ་ལས་རྒྱལ་བར་རེ་བས་ཉེར་ལེན་ལས། རྗེས་སུ་རྩ་བརླགས་བཏང་བའི་དངོས་བྱུང་ལོ་རྒྱུས་དཔེར་མཚོན་བཀོད་ནས་གནད་བསྡུས་གསལ་བཤད་མཛད་དོ།།
4 བཀའ་ཤོག་ལས་བོད་མིའི་མི་གཤིས་གླེང་བ།
སྤྱིར་བཏང་བོད་མི་བྱིངས་ལ་ཤེས་ཡོན་སློབ་གསོ་དང་དཔལ་འབྱོར་གྱི་དབུལ་བ་དང་། རྒྱལ་ཁབ་སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་དམག་དཔུང་མེད་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་དུ་མའི་དབང་གིས་བོད་མི་དག་གི་མི་གཤིས་ངོ་སྤྲོད་མི་བྱ་ཐུ་མེད་དུ་སོང་། གལ་ཏེ་བོད་མི་རྣམས་ཀྱི་གཡོ་རྒྱུ་ཟོལ་གསུམ་གྱི་འཐབ་ཀྲོལ་བྱས་པས་རྒྱལ་ཁ་ལེན་པར་འདོད་པའི་རེ་འབྲས་ནི་ས་ཡི་འཇའ་ཚོན་ལས་མ་འདས་མོད། “འོ་སྐོལ་གྱི་མི་སྡེ་ངན་ལ་གྱོང་བས་ཐབས་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་སྒོ་ནས་བྲོས་པས་ཐར་དུ་རེ། ཐག་རིང་བས་མི་ཡོང་དུ་རེ། འཐབ་ཐུབ་ཏུ་རེ་ནས། གཡོ་སྒྱུ་ཟོལ་གསུམ་བྱས་པས་བརླག་ཀྱང་བརླག ཐ་ཐད་སོ་སོ་ནས་ངོ་བལྟས་པའི་ཚོ་མང་། བོད་ངན་ལ་གྱོང་པའི་སྟོབས་ཀྱི་བྲན་དང་གཡོག་གི་བྱ་བྲག་མ་གཏོགས་པ། དཔོན་པོར་བསྐོས་པ་བརྒྱ་ལ་རེ་འགའ་ཙམ་ལས་མ་མཐོང་།”[21] ཞེས་བོད་ངན་ལ་གྱོང་པའི་སྟོབས་ཀྱིས་རང་ཉིད་ལས་གཞན་ལ་མགོ་བོ་སྒུར་བར་མི་འདོད་པའི་ང་རྒྱལ་ཆེན་པོས་རང་སྣང་གང་དྲན་གྱིས་ཧོར་ལ་འཐབ་འདོད་པ་ནི་སྒོང་ང་བྲག་ལ་བརྒྱབ་པ་ལྟར་རང་གི་ལྷ་སྡེ་མི་སྡེ་ཐམས་ཅད་ཐལ་བ་རྡུལ་དུ་བརླག་པར་བྱེད་རྒྱུ་ཡིན་པ་གསལ་བཤད་གསལ་བོ་མཛད། གཞན་ཡང་བོད་ཀྱི་མི་དཔོན་པོར་བསྐོས་པ་ཉུང་བ་ནི་ང་ཚོའི་མི་སྡེ་ངན་པའི་རྐྱེན་ཡིན་ཚུལ་གསུངས་སོ།།
5 ཧོར་དམག་འགོག་ཐབས་གླེང་བ།
ང་ཚོས་ཧོར་དང་མཐུན་འཇུག་གི་ལམ་སྣེ་མ་བཟུང་ན། ཧོར་གྱིས་དམག་འོང་ཚེ་དམག་གྲངས་མང་ལ། མི་དཔའ་ཞིང་། ཁྲབ་དང་གོ་ཆ་སྲ། དམག་ཐབས་ཀྱི་གཡུལ་སའི་ས་བཙན་པ་སོགས་ཀྱིས་མཁས་པ་དག་གིས་ཐུབ་འདོད་ཀྱང་བརླག་པར་བྱེད་ཀྱི་འདུག་པས། ང་ཚོས་རྗེས་ཕྱོགས་བྱ་བ་ཇི་ལྟར་བརྩམ་དགོས་མིན་ཁོང་གི་གསུང་ལ་གསན་འདོད་ན་ “ཁྱེད་རྣམས་ཀྱི་ཡུལ་དང་། ས་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་སྡེ། སོ་སོའི་དཔོན་གང་ཡོད་པ་དེ་དཔོན་དུ་བསྐོས། ས་སྐྱ་པའི་གསེར་ཡིག་པ་དང་དངུལ་ཡིག་པ་བོས་ལ། ངེད་ཀྱི་ད་ར་ཁ ཆེ་[22]འདི་བསྐོས་ན་འཐད་པ་ཡིན་ཟེར་བའི་ངོ་སྤྲོད་གྱིས་ལ་ཕར་འགྲོ་ཚུར་འགྲོའི་བང་ཆེན་པ་གོ་ཆོད་པ་ཚུད། དེ་ནས་དཔོན་གྱི་མིང་། མི་སྡེའི་གྲངས། འདབ་ནོར་གྱི་ཚད་ཡི་གེ་ལེགས་པོ་གསུམ་གྱིས་ལ། གཅིག་ངེད་ལ་སྐུར། གཅིག་ས་སྐྱར་ཞོག གཅིག་རང་རང་གི་དཔོན་གྱིས་བཟུང་། ཡང་ངོ་བལྟས་པ་འདི་ཡིན། མ་བལྟས་པ་འདི་ཡིན་ཟེར་བའི་ས་རིས་ལེགས་པོ་གྱིས། ཤན་མ་ཕྱེད་ན་ངོ་མ་བལྟས་པའི་ཞོར་ལ་བལྟས་པ་ཚོ་ཡང་བརླག་དོགས་ཡོད། ས་སྐྱ་པའི་གསེར་ཡིག་པས་ཡུལ་གང་ཡིན་པའི་དཔོན་དང་གྲོས་གྱིས་ལ། སེམས་ཅན་ལ་ཡང་ཕན་པར་གྱིས་ལ་རང་ཚོད་དབང་ཆེ་མ་བྱེད། ཡུལ་དཔོན་གྱིས་ཀྱང་ས་སྐྱ་པའི་གསེར་ཡིག་པ་དང་གྲོས་མ་བྱས་པར་རང་ཚོད་མ་བྱེད། གྲོས་མ་བྱས་པར་རང་ཚོད་བྱེད་པ་ཁྲིམས་ལ་མེད། ཉེས་པ་ལ་ཐུག་ན་འདི་ན་ཞུ་བ་དཀའ། དེར་ཐམས་ཅད་བློ་མཐུན་པར་གྱིས། ཧོར་གྱི་ཁྲིམས་ལུགས་བྱས་ན་ལེགས་པོ་འོང་། གསེར་ཡིག་པ་བསུ་བསྐྱེལ་དང་ཞབས་ཏོག་ལེགས་པར་གྱིས།”[23] ཞེས་གསུངས་པའི་སྙིང་དོན་ནི། ཧོར་དམག་བོད་ལ་ཡོང་རྒྱུ་འགོག་ཐབས་ཤིག་གསུང་པ་ནི། ཧོར་དང་ས་སྐྱའི་གསེར་ཡིག་པ་བསུ་སྐྱེལ་ལེགས་དགོས་པ་དང་། ས་སྐྱའི་གསེར་ཡིག་པ་བརྒྱུད་ནས་ཧོར་ལ་འདབ་ནོར་ཡང་ལེགས་པར་ཕུལ་ཏེ་ངོ་བལྟ་བཟང་དགོས་ཚུལ་གསུངས་པ་དེ་ཉིད་དོ།། སྐབས་དེར་བོད་སྤྱི་ལ་ཁྲིམས་ལུགས་འདི་ཟེར་བ་ཞིག་མེད་པས། བོད་ཀྱི་ལྷ་སྡེ་མི་སྡེ་ཧོར་ཁྲིམས་ལྟར་བསྐྱང་ན་ལེགས་པར་འོང་བའི་ལམ་སྟོན་ཀྱང་མཛད། ཕྱིས་སུ་བོད་ཁམས་ཡོངས་སུ་ཧོར་གྱི་ཁྲིམས་ལྟར་བོད་འབངས་བདེ་བར་བསྐྱངས་གནང་བར་གྲགས།
6 བཀའ་ཤོག་ལས་ཁོང་ལ་མ་གསན་པའི་མཇུག་འབྲས་གླེང་བ།
གལ་ཏེ་ཁྱེད་རྣམ་པའི་ཁོང་གིས་གསུང་ལ་མ་ཉན་པར་རང་ཚོད་བྱ་བ་བསྒྲུབ་ན་དེའི་མཇུག་འབྲས་ནི་ “སྤྱིར་ངས་ཀྱང་ན་ནིང་ནས་མི་བཏང་ནས་འདི་ལྟར་བྱས་ན་ལེགས་བྱས་ནས་གྲོས་བསྟན་པ། ཁྱེད་རང་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་དེ་བཞིན་བྱེད་པའི་རིགས་སུ་མེད་པ་འདུག བརླག་པའི་རྗེས་ལ་ཁྱེད་ཐ་དད་ཚོ་ཅི་ཟེར་ཉན་པ་ཅིག་འདོད་པ་ཡིན་ནམ། ཅི་ཟེར་བ་ཡིན་ཡང་མ་གོ ཕྱིས་ས་སྐྱ་པ་ཧོར་གསེབ་ཏུ་སོང་བ་ཡིན་ཏེ་ངེད་ལ་མ་ཕན་ཟེར་བ་དེ་མི་གསུང་པར་ཞུ།”[24] ཞེས་ཁོང་གི་བཀའ་ལ་མ་ཉན་ན་ཧོར་གྱིས་བོད་ཁམས་ཡོངས་བརླག་རྒྱུ་ཡིན་པ་གདོན་མི་ཟ་ཞིང་། བརླག་པའི་རྗེས་སུ་ཁྱེད་རྣམ་པའི་ས་སྐྱ་བ་ཧོར་གསེབ་ཏུ་ཕྱིན་པ་རེད་དེ། ང་ཚོ་ལ་ཕན་ཅི་ཡང་ཐོགས་མ་སོང་དེ་འདྲ་མི་བཤད་པར་ཞུ། ཁོང་གིས་ན་ནིང་ནས་ཁྱེད་ཅག་ལ་གྲོས་བསྡུར་བྱས་ཀྱང་ཁྱེད་ཅག་མི་མཐུད་པའི་རྣམ་འགྱུར་བསྟན་པ་ནི་རང་ཉིད་བརླག་རྒྱུར་རེ་སྒུག་བྱེད་པའི་ཟོལ་ལས་མི་འདུག་པ་གསལ་བྱེད་མཛད།
7 ས་སྐྱའི་གསེར་ཡིག་པས་རྒྱལ་བུ་ལ་འདབ་ནོར་འབུལ་སྟངས་གླེང་བ།
ས་པཎྜི་ཏ་མཆོག་གི་ཧོར་རྒྱལ་བུ་ལ་ངོ་སྲུང་ལྟ་བར་འདབ་ནོར་འབུལ་སྟངས་ཀྱི་སྐོར་ལ་ “འདིར་མི་གང་དྲག་པ་དང་འདབ་ནོར་ཁྱེར་ནས་འོང་བ་ཚོ་བཟང་པོར་གཏོང་བར་གདའ། རང་རེ་ཚོ་ཡང་བཟང་པོ་བྱ་སྙམ་པའི་བསམ་པ་ཡོད་ན་ངེད་རང་གི་དཔོན་པོ་ཀུན་འདབ་ནོར་བཟང་པོ་བཟུང་ལ་ས་སྐྱ་པའི་མི་དང་འགྲོགས་ལ་བྱོན། འདབ་ནོར་འདི་ཙམ་ཅིག་འདབ་ཟེར་བའི་གྲོས་གྱིས། འདིར་ངས་ཀྱང་གྲོས་བྱེད། དེ་ནས་རང་ཡུལ་འོངས་ནས་རང་གཞན་ཐམས་ཅད་ལ་ཕན་པ་འོང་།”[25] ཞེས་འདབ་ནོར་ཇི་ལྟར་འབུལ་སྟངས་ལ་གྲོས་བྱས་ཏེ་ཧོར་ཡུལ་དུ་ཡོང་ན་རང་གཞན་ཀུན་ལ་ཕན་པར་ཡོང་བ་དང་། ཡང་“འདབ་ནོར་ལ་གསེར། དངུལ། གླང་པོ་ཆེའི་མཆེ་བ། མུ་ཏིག་རྡོག་པོ་ཆེ་བ། མཚལ། བཙོད། རུ་རྟ། གི་ཝང་། སྟག་གཟིག་གུང་གསུམ། སྲམ། བོད་སྣམ། དབུས་ཕྲུག་བཟང་པོ། འདི་ན་དེ་ཚོ་དགའ་བ་འདུག སྤྱིར་ནོར་ལ་འདིར་གཙིགས་ཆུང་ཡང་རང་རང་གི་ཡུལ་ན་གང་བཟང་གི་ནོར་རྫས་འོང་བས་ཆོག་པ་ཡིན། གསེར་ཡོད་ན་གང་འདོད་འོང་བར་འདུག་པས་དགོངས་མཛོད།” ཅེས་འདབ་ནོར་ཅི་ཞིག་ཕུལ་དགོས་མིན་དང་། གང་ཕུལ་ན་རྒྱལ་བུའི་ངོ་སྲུང་ལྟ་བུར་སྨན་པ་སོགས་ཀྱི་བཀའ་སློབ་ཟབ་རྒྱས་འཁོད་འདུག
མདོར་ན་ཆོས་རྗེ་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་གི་བསླབ་བྱའི་བཀའ་ཤོག་གི་སྙིང་དོན་ནི་བོད་ཀྱི་ཡུལ་དུ་ཧོར་དམག་འགོག་ཐབས་ཀྱི་ལམ་སྟོན་དང་ཧོར་བོད་གཉིས་ཕན་ཚུན་གཉིས་ཕན་གྱི་ཐབས་བཀོད་ཅིག་འཐེན་པ་སྟེ། ཧོར་དང་ས་སྐྱ་པའི་གསེར་ཡིག་པ་བསུ་སྐྱེལ་ལེགས་པར་བགྱི་དགོས་པ་དང་། ཆེན་པོ་ཧོར་ལ་འདབ་ནོར་ཡང་ལེགས་པར་འབུལ་དགོས་ཚུལ་གསུངས། གསེར་ཡིག་པ་བསུ་སྐྱེལ་དང་འདབ་ནོར་ནི་གལ་ཆེན་དུ་བརྩི་སྲོལ་གསལ་ལ། གལ་ཏེ་གསེར་ཡིག་པ་དང་འདབ་ནོར་ཡག་པོ་མ་ཕུལ་ཚེ་ཧོར་དམག་གིས་བོད་ཡུལ་བརླག་རྒྱུ་ཡིན་པ་གསལ་བརྗོད་བྱས་ཤིང་། བོད་འབངས་རྣམས་ཧོར་གྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་འདུ་དགོས་པ་གང་ལའང་གསུངས་མེད། བོད་འབངས་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་ཁོང་གི་བཀའ་སློབ་ལམ་སྟོན་སྙིང་ལ་བཅངས་ཏེ་བཀའ་བཞིན་བསྒྲུབས་པས། ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་དགུང་ལོ་ཧ་ཅང་བགྲེས་ཀྱང་ཁོང་གི་རྣམ་དཔྱོད་ལ་རྒྱ་ཧོར་གང་གི་མཁས་པ་སུས་ཀྱང་གླགས་མ་རྙེད་ལ། དམ་པ་ཁོང་གི་སྙིང་སྟོབས་དང་། ཆོད་སེམས། བཀའ་དྲིན་གྱིས་བོད་ཁམས་འདི་ཀོ་ཧོར་གྱི་མངའ་འབངས་སུ་དབང་བསྒྱུར་མ་ཐུབ། སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་སིལ་བུར་འཐོར་ནས་གཅིག་འོག་གཅིག་ཏུ་འདུས་མ་ཐུབ་པར་ལུང་པ་སོ་སོ་ཁྲིམས་འགོ་རང་བཙན་ལྟ་བུར་གནས་པའང་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་ཡོང་བར་ཧོར་གྱིས་བླ་མར་ཞབས་འདེགས་ཆེན་པོ་ཞིག་བསྒྲུབས་འདུག བོད་ཁམས་ཡོངས་རྫོགས་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པས་དབང་བསྒྱུར་གནང་འགོ་བརྩམས་ཤིང་། ཆོས་རྗེ་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་དགུང་ལོ་བདུན་ཅུ་བར་འགྲོ་དོན་མཐའ་ཡས་པ་བསྐྱངས་ཏེ་ཕྱི་ལོ་1251 ལྕགས་མོ་ཕག་གི་ལོར་ལིང་ཆུ་རྩེར་ཁབ་ཏུ་སྐུ་མྱ་ངན་ལས་འདས་སོ།།
ས་བཅད་བཞི་པ། འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་རྒྱ་ཡི་ཕོ་བྲང་ཏའི་ཏུར་བྱོན་ནས་དབང་ཆེན་གནང་བ་དང་། མོང་གོལ་རྒྱལ་པོ་དང་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་རྣམ་གཉིས་ཀྱིས་འཇའ་ས་ཁྱད་པར་ཅན་ཕུལ་སྟངས་གླེང་བ།
གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་ཆོས་ཀྱི་ཡོན་དུ་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ། རྒྱ་ཡི་མི་ཡུར་ཆེན་མོ་འབུལ་བ་ཕུལ་བ་རེད་ཅེས་ལོ་རྒྱུས་ཕལ་མོ་ཆེར་བཀོད་པ་ཙམ་ལས། ད་ལྟའི་དབར་དེ་དག་གི་སྐོར་ལ་ཉམས་ཞིབ་དང་དཔྱད་པ་བཏང་བའི་རྩོམ་ཡིག་ཅིག་ཕྲན་གྱི་མིག་གི་དགའ་སྟོན་དང་ཡིད་ཀྱི་དྭངས་བ་འདྲེན་ནུས་པ་གཅིག་ཀྱང་མཐོང་མ་སོང་ལ། བོད་ནང་གི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བའི་དབང་ཕྱུག་དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་མཆོག་དང་། ནོར་སྤྲང་ཨོར་རྒྱན། ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟེན་ཕུན་ཚོགས་དག་ལ་མཚོན་ན་རྒྱ་ནག་སྲིད་གཞུང་གིས་རྩ་འཛུགས་བྱས་ཏེ་ཏང་གི་སྒྲིགས་གཞི་དང་མཐུན་པར་ལོ་རྒྱུས་ཆེད་རྩོམ་བྱས་སུ་བཅུག་མོད་ཀྱང་། བོད་ཧོར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་གལ་གནད་ཅན་དེ་དག་སྤྱི་བཤད་ཙམ་ལས་གསེད་བཀྲོལ་དཔྱིས་ཕྱིན་མ་བྱས་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་འཆད་པར་རྫུན་གཏམ་བཤད་འདོད་མེད་པའི་མཁས་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཅི་ལ་མིན། བྱེས་འབྱོར་བོད་མི་དག་ལ་མཚོན་ན་སྐྱ་ཟད་སྔོ་སྡུག་གི་འཚོ་བ་སྐྱོ་བོ་ཞིག་གི་འོག་ནས་རླབས་ཆེན་སྐྱེས་བུ་དམ་པའི་གསུང་རབ་ལ་ལྟ་ཀློག་དང་ལོ་རྒྱུས་ལ་འཆད་ཉན་བྱེད་མཁན་ནི་ནམ་མཁའི་ཉི་ཟླ་བཞིན་དུ་གཅིག་གཉིས་ལས་མེད། མདོར་ན་ད་ལྟའི་བར་བོད་གཞིས་བྱེས་གཉིས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བའི་དབང་པོ་སུ་གང་གིས་དཔྱད་ཞིབ་མ་བྱས་པའི་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་དབང་ཡོན་རིམ་པ་གསུམ་འབུལ་བར་ཕུལ་ཚུལ་སྐོར་ལ་གཤམ་ནས་རང་བློས་དཔག་ཚོད་ཅིག་ཀློག་མཁན་ཡོངས་ལ་ལག་སྐྱེས་ཤིག་གི་ཟོལ་ཏུ་ཕུལ་བ་ལགས།
ཕྱི་ལོ་1235 བོད་རབ་བྱུང་བཞི་པ། ཤིང་མོ་ལུག་གི་ཟླ་གསུམ་པའི་ཚེས་དྲུག་ཉིན་ཡབ་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན་དང་ཡུམ་མ་གཅིག་ཀུན་སྐྱིད་གཉིས་ཀྱི་སྲས་སུ་འགྲོ་བའི་མགོན་པོ་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་སྐུ་འཁྲུངས་ཤིང་། ཁོང་བྱིས་པའི་དུས་ནས་སྐྱེས་སྟོབས་ཀྱི་བློ་རིག་བཀྲ་ཞིང་རྣམ་དཔྱོད་ལ་འགྲན་ཟླ་བྲལ་བ། ཡི་གེ་འབྲི་ཀློག་བྱས་པ་ཙམ་གྱི་ཐུགས་སུ་ལྷམ་མེར་ངེས་པའི་གཞན་ལས་ཁྱད་དུ་འཕགས་པས་མཚན་ཡང་འཕགས་པ་ཞེས་བཏགས་པར་གྲགས་ལ། ཁོང་དགུང་ལོ་བཅུ་བར་ཆོས་རྗེ་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་གིས་ཧོར་ཡུལ་དུ་ཕྱག་ཕྱིར་ཁྲིད། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་ལ་“དེར་བྱང་ངོས་སྤྲུལ་བའི་སྡེར། ཁུ་དཔོན་ཕེབས་པའི་སྐབས་སུ། ཧོར་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོའི་ལུང་གིས་བྱང་ངོས་ནས། ས་སྐྱ་བླ་མ་བྱ་བ། ཁྱད་འཕགས་སླེབས་ཡོད་འདུག་པ། ངེད་ཀྱི་བླ་མཆོད་ལ་དགོས་གསུངས་པ་བྱུང་ནས། ཆོས་རྗེ་པ་སྐུ་ན་བགྲེས་པས་མ་བྱོན། བླ་མ་འཕགས་པས། བྱང་ངོས་པའི། རྒྱ་བུ་མོང་གོར་དང་། ལྷན་ཅིག་ཏུ། རྒྱ་ནག་ལ་བྱོན། རྒྱལ་པོ་སེ་ཆེན། གོ་སེ་ལ། ལུ་བའི་ཤན་ན་བཞུགས་པ་དང་མཇལ་བས། ཤིན་ཏུ་མཉེས་པ་ནས། ཧོར་གྱི་རྟ་པ་བརྒྱ་སྐོར་གཅིག བྱ་ངོས་ལ་ཕྱིན་ནས། ས་སྐྱ་པ་(ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ)བླངས། ཡོན་མཆོད་དུ་འབྲེལ། བླ་མའི་བརྟགས་བ་མཛད་རིན་དང་། བྱང་ངོས་སུ། ཆོས་རྗེ་བདེ་བར་གཤེགས་པའི་དགོངས་པ་རྫོགས་ཐབས་སོགས་ལ། རྒྱ་ཧོར་གྱི་ཡུལ་དུ་ལོ་མང་བར་བཞུགས།”[26] ཞེས་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་དགོངས་པ་མ་རྫོགས་གོང་གོ་པེ་ལ་སེན་ཆེན་རྒྱལ་བུ་དང་ཞལ་འཛོམས་བྱུང་བ་མ་ཟད། སྐབས་དེར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་མོང་གོལ་རྒྱལ་པོ་ལྷན་གཅིག་ཏུ་རྒྱ་ནག་དུ་བྱོན་སྐབས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་དང་མཇའ་འཕྲད་ཐེངས་དང་པོ་དེ་བྱུང་། ཕྱི་ལོ་1253 བོད་རབ་བྱུང་བཞི་བའི་ཆུ་མོ་གླང་ལ་གོ་པེ་ལ་སེན་ཆེན་རྒྱལ་པོས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ཕོ་བྲང་དུ་གདན་དྲངས་པ་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་སུ་གསལ་ཏེ། “དེ་ནས་གླང་(ཆུ་མོ་གླང་)ལོ་ལ་སེ་ཆེན་གན་གྱིས་གདན་དྲངས་པ་ནས་ཕོ་བྲང་དུ་བྱོན་ཏེ་རྒྱལ་པོས་གཞན་གྱིས་དྲིས་པའི་ལན་མ་ཐེབས་པའི་ཐེ་ཚོམ་མང་པོ་དྲིས་པའི་ན་རྒྱུ་མཚན་དང་བཅས་པ་གསུངས་པས་མཉེས་པ་ཡིན་ཏེ།”[27] ཞེས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་དངོས་སུ་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་གདན་འདྲེན་ཞུས་པ་ཐེངས་དང་པོ་ཡིན།《འཇའ་ས་མུ་ཏིག་མ་》ནི་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་མཛད་རྣམ་དུ། “བསམ་གཞིགས་དང་སྟ་གོན་ནན་ཏན་དུ་བསྟར་བ་བརྒྱུད། སྤྱི་ལོ་1264 ལོར་སེ་ཆེན་གྱིས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་དང་ཕྱག་ན་རྡོ་རྗེ་རྣམ་གཉིས་ཕྱིར་ས་སྐྱར་བཏང་ནས་བོད་དུ་སྲིད་འཛིན་ལམ་ལུགས་འཛུགས་རྒྱུའི་བགྱི་བ་ལེགས་འགྲུབ་བྱ་དགོས་པ་གཏན་ལ་ཕབ། ཟླ་5 པའི་ཚེས་1 ཉིན་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ཕེབས་ཁར་སེ་ཆེན་གྱིས་བཀའ་ཤོག་ཅིག་བསྩལ་བ་དང་། བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁག་ཏུ་དེ་ལ་འཇའ་ས་མུ་ཏིག་མ་ཞེས་སུ་བརྗོད་ལ།”[28] ཞེས་འཇའ་ས་མུ་ཏིག་མ་འདི་ཕྱི་ལོ་1264 ལོར་བསྩལ་བར་བཤད་པ་ནི་དག་པར་མ་མཐོང་སྟེ། བཀའ་ཤོག་དེ་གའི་མཇུག་ཏུ་“ངེད་ཀྱི་ལུགས་ཀྱི་བྱི་བ་ལོའི་དབྱར་ཟླ་འབྲིང་པོའི་ཚེས་གཅིག་ལ་གཤོང་ཐོར་བྲིས།”[29] ཞེས་བཀོད་པའི་བྱི་བའི་ལོ་ཞེས་པ་ནི་ཕྱི་ལོ་1252 ཆུ་ཕོ་བྱི་བའི་ལོ་ཡིན་པ་གསལ་ཏེ། དུང་དཀར་རིན་པོ་ཆེས་མཛད་པའི་དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོར། “འཇའ་ས་མུ་ཏིག་མ། བོད་ཀྱི་རབ་བྱུང་བཞི་པའི་ཆུ་བྱི་(1252) ལོར་ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་གོང་མ་ཧུ་པི་ལི་སེ་ཆེན་གྱི་ཧན་གྱིས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ལ་དགོན་པའི་ནང་དུ་དམག་དང་འུ་ལག་ཁྲལ་བསྐུལ་མི་ཆོག་པ་དང་ཆོས་ལུགས་ཁག་རྣམས་རང་རང་སོ་སོའི་ལུགས་ལྟར་ཆོས་བྱེད་དགོས་པའི་བཀའ་ཕབ་པ་ཞིག”[30] ཅེས་གསལ། ཡང་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་སུའང་འཇའ་ས་མུ་ཏིག་མ་“ཞེས་པ་འདི་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོའི་འཇའ་ས་མུ་ཏིག་མའོ།།” ཞེས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་བསྩལ་པར་གསུངས་ཀྱང་།
འཇའ་ས་འདི་ན་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་བསྩལ་བ་མིན་པ་གཤམ་ནས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་ས་སྐྱར་བསྐུར་གནང་བའི་བཀའ་ཤོག་ལས་གསལ་བོ་མཐོང་ནུས་ཏེ། ཕྱིར་ལོ་1252 བོད་རབ་བྱུང་བཞི་བ་ཆུ་ཕོ་བྱི་བའི་ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་《ཆོས་རྗེ་པ་བདེ་བར་གཤེགས་དུས་དབུས་གཙང་གི་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་རྣམས་ལ་སྤྲིངས་བ་བཞུགས། 》ཞེས་པའི་བཀའ་ཤོག་དེ་གའི་བརྗོད་སྙིང་གཅིག་མཚུངས་སུ་འདུ་སྟེ། “ཆོས་རྗེ་ཉིད་ཀྱི་ཐུགས་རྗེའི་མཐུས་ངེད་ཐམས་ཅད་ཁམས་བདེ་བར་ཡོད། རྒྱལ་བུ་མོང་གོ་ཏ་ཡང་བྱོན། ཐུགས་ལ་འདོགས་པར་ཡོད། མོང་གོ་གན་[31]*རྒྱལ་པོར་མངའ་གསོལ་ཕྱོགས་ཐམས་ཅད་དུ་འཇའ་ས་བཟང་པོ་བསྒྲགས། རྒྱལ་ཁམས་ཐམས་ཅད་ཀྱང་ཤིན་ཏུ་བདེ། བྱེ་བྲག་ཏུ་བནྡེ་ལ་དམག་ཁྲལ་ཤོ་དང་། གན་མཛོད་དུ་ནོར་འདབ་མི་དགོས། བནྡེའི་ཁང་པ་དང་ལྷ་ཁང་དུ་གསེར་ཡིག་པ་འབབ་ར་མེད། འུ་ལག་སྦྱིན་ར་མེད། སོ་སོའི་ཆོས་ལུགས་བཞིན་དུ་གནམ་མཆོད། ངེད་ཐམས་ཅད་ལ་སྨོན་ལམ་ཐོབ། བནྡེ་ཐམས་ཅད་ཀྱི་ཇི་ལྟར་བྱ་བའི་མགོ་ལུང་དེ། ས་སྐྱ་པ་ཤེས་སུ་ཆུག་བྱ་བའི་འཇའ་ས་བཟང་པོ་གནང་། དེ་ཕྱོགས་མཐའ་དག་ཏུ་བསྒྲུབས་པ་དང་། གསེར་ཡིག་པ་རྣམས་ཀྱི་བོད་སོ་སོའི་མི་རྩི་བ་དང་། རྒྱལ་ཁམས་གཏན་ལ་འབེབས་པའི་ཆེད་དུ། ཁྱེད་ཀྱི་བནྡེ་ཅིག་ཀྱང་ཐོང་ཟེར་ནས། དེའི་དོན་དུ་དགེ་བཤེས་རྡོ་རྗེ་འབྲུག་དང་། དགེ་བཤེས་སུམ་བུ་དཔོན་གཡོག་རྣམས་བཏང་བ་ཡིན། བླའོ་ཞིབ་ཏུ་ཁོང་རྣམས་ལ་དྲིས། དེ་ན་ཡར་གཏམ་སྙན་མི་སྙན་སྣ་ཚོགས་ཡོད་ཀྱང་སྐྲག་མི་དགོས། ཕྱོགས་ཀུན་ནས་ལེགས་པར་འོང་། ཁྱེད་ཐམས་ཅད་ཀྱི་གོ་ཆ་ཆེན་པོ་གོན་ལ། བླ་མའི་ཞབས་ཏོག་ལ་འབད་པ་སྐྱེད། ཆུ་ཕོ་བྱི་བའི་ལོ་དཔྱིད་ཟླ་འབྲང་པོའི་ཚེས་ལྔའི་ཡི་གེ། དཔལ་ལིང་ཆུ་རྩེ་ཁབ་ཀྱི་གཙུག་ལག་ཁང་དུ་བྲིས།”[32] ཞེས་མོང་གོལ་རྒྱལ་པོ་རྒྱལ་ཁྲིར་མངའ་གསོལ་ནས་བནྡེ་དག་ལ་དམག་ཁྲལ་ཤོ་དང་། རྒྱལ་པོའི་མཛོད་དུ་འདབ་ནོར་འབུལ་མི་དགོས་པ་དང་། བནྡེའི་ཁང་པ་དང་ལྷ་ཁང་དུ་གསེར་ཡིག་པ་འབབ་མི་ཆོག འུ་ལག་སྦྱིན་མི་དགོས་པར་དགེ་འདུན་པ་སོ་སོའི་ཆོས་ལུགས་ལ་འབད་བརྩོན་དགོས་པའི་འཇའ་ས་བསྩལ་བ་གསལ་བོ་འཁོད་འདུག དེ་ལྟར་འཇའ་ས་མུ་ཏིག་མའི་བཀའ་ཤོག་དེ་གའི་ནང་ལའང་། “ངེད་ལམ་ཆེན་པོ་ལ་བསྡད་ནས་ངེད་ཀྱི་ལུང་གི་ལུགས་བཞིན་བསྒྲུབས་ནས་ཆོས་ཀྱི་ལུང་ལེགས་པར་ཤེས་པ་བྱུང་ན་ཕྱོགས་རིས་མེད་པར་བཀུར་སྟི་དང་ཞབས་ཏོག་ལེགས་པར་བྱེད་པ་ཡིན། དེ་ལྟར་ལུགས་བཞིན་བྱེད་པའི་དགེ་འདུན་རྣམས་ལ་གཞན་དམག་དཔོན་དང་། དམག་མི། མཁར་དཔོན། དར་ཁ་ཆེ། གསེར་ཡིག་པ་ལ་གཏོགས་པ་གང་གིས་ཀྱང་རི་རྒྱུ་མ་བྱེད། དམག་ཁྲལ་ལས་གསུམ་གང་ཡང་མ་བཀོད་པར། ཤྭཀྱ་མུ་ནེའི་ལམ་གྱི་ལུགས་ལས་ལོག་པ་མི་བྱེད་ཅིང་གནམ་མཆོད་པ་དང་། ངེད་ཀྱིས་སྨོན་ལམ་འདེབས་ཀྱིན་སྡོད་ཆུག འདི་ནས་འཛིན་རྒྱུའི་འཇའ་ས་བྱིན་པ་ཡིན། དགེ་འདུན་རྣམས་ལྷ་ཁང་དང་ཁང་པར་གསེར་ཡིག་པ་མ་བབས་སུ་ཆུག ཟ་མ་འུ་ལག་མ་ལེན་དུ་ཆུག ལྷ་ཁང་ལ་གཏོགས་པའི་ས་ཆ་དང་། ཆུ་དང་། ཆུ་ཐགས་ལ་སོགས་པ་ཅི་ཡིན་པ་ཐམས་ཅད་མ་འཕྲོགས་མ་འཐེན་ཆུག ལུགས་མེད་པའི་གཤེད་མ་ཚོང་ཆུག དགེ་འདུན་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་འཇའ་ས་ཡོད་པ་ཡིན་ཟེར་ནས་ཤྭཀྱ་མུ་ནེའི་ལུགས་ལས་ལོག་པ་བྱེད་པ་གང་འཐད། ངེད་ཀྱི་ལུགས་ཀྱི་བྱི་བ་ལོའི་དབྱར་ཟླ་འབྲིང་པོའི་ཚེས་གཅིག་ལ་གཤོང་ཐོར་བྲིས།”[33] ཞེས་བཀའ་ཤོག་དེ་གའི་བརྗོད་སྙིང་གོང་དང་གཅིག་མཚུངས་སུ་བཀོད་པ་དེ་ག་རང་གིས་གསལ་བྱེད་བྱ་ཐུབ་པ་ཞིག་རེད། དེ་ལྟར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་བོད་ཁམས་ཀྱི་འགྲོ་བ་ཡོངས་ཀྱི་ཕན་བདེར་ཐུགས་ཁུར་ཆེར་བཞེས་མཛད་དེ། བོད་ཀྱི་བཎྡེ་དག་གིས་དམག་ཁྲལ་ལས་གསུམ་འབུལ་མི་དགོས་པ་དང་། རྒྱལ་པོའི་མཛོད་དུའང་འདབ་ནོར་ཕུལ་མི་དགོས་པ་མཛད་ལ། གསེར་ཡིག་པ་དགོན་སྡེ་དང་ལྷ་ཁང་དག་ལ་འབབ་མི་ཆོག་པའི་འཇའ་ས་བཟང་བོ་བསྩལ། འཇའ་ས་བཟང་བོ་འདི་སྩོལ་མཁན་མོང་གོལ་རྒྱལ་བུ་ཡིན་པ་གསལ་བ་དང་། སྐབས་དེར་ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་པོའང་མོང་གོལ་རྒྱལ་པོ་ཡིན་པས་ལོ་རྒྱུས་རིག་པས་དཔྱད་ཞིབ་བྱས་ཀྱང་སྐབས་དེར་གོ་པོ་ལ་སེ་ཆེན་ལ་འཇའ་ས་འདི་འདྲ་གནང་རྒྱུའི་སྐུ་དབང་མེད།
དེ་ནས་ཕྱི་ལོ་1254 བོད་རབ་བྱུང་བཞི་པ་ཤིང་ཕོ་སྟག་གི་ལོར་《བཎྡེ་ཤེད་བསྐྱེད་མའམ་འཇའ་ས་བོད་ཡིག་མ་》ཞེས་པ་འདི་ལུང་པ་ཤར་ནས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་བསྩལ་བ་གསལ་ཞིང་། བཀའ་ཤོག་གི་བརྗོད་དོན་སྙིང་པོ་ “དེ་ལྟར་བླ་མ་དཀོན་མཆོག་རྣམས་ཀྱི་བྱིན་རླབས་དང་།། གནམ་གྱིས་བསྐོས་པའི་རྒྱལ་པོ་ཇིང་གིར་གན་ཇི་དང་།། ཡེ་ག་རྒྱལ་པོ་མོང་གོར་རྒྱལ་པོའི་བསོད་ནམས་ཀྱིས།། སངས་རྒྱས་བསྟན་ལ་ཕན་ཕྱིར་གོ་པེ་ལ་ཡི་གཏམ།། ཡང་དགའ་པར་རྫོགས་པའི་སངས་རྒྱས་ཤྭཀྱ་ཐུབ་པ་མི་འཕྲོགས་པའི་མཁྱེན་རབ་དང་། དམིགས་པ་མེད་པའི་ཐུགས་རྗེ་དང་ལྡན་པ། ཟླ་བ་ཉ་གང་བ་ལྟར་བསོད་ནམས་དང་ཡི་ཤེས་ཀྱི་ཚོགས་ཡོངས་སུ་རྫོགས་པ་དང་། ཉི་མའི་དཀྱིལ་འཁོར་ལྟར་མ་རིག་པའི་མུན་པ་འཁོར་དང་བཅས་པ་བཅོམ་པ། རི་དྭགས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་སེང་གེ་ལྟར་བདུད་དང་མུ་སྟེགས་ཐམས་ཅད་ལས་རྒྱལ་བ་སྟེ། དེའི་ཡོན་ཏན་དང་། འཕྲིན་ལས་དང་། བསྟན་པ་ལ་ང་དང་ཆ་བུ་ག་བསྟུན་ཡིན་ཆེས་པའི་སྟོབས་ཀྱིས། དེ་སྔ་ཡིན་ནའང་བསྟན་པ་དང་དགེ་འདུན་གྱི་བདག་པོ་བྱས། ད་ལྟ་ཡིན་ནའང་ཆོས་ཀྱི་རྗེ་ས་སྐྱ་པ་དང་། སློབ་དཔོན་འཕགས་པ་ལ་དད་པ་ཐོབ་པ་དང་། ལྷག་པར་ཡང་བསྟན་པ་དང་དགེ་འདུན་གྱི་བདག་པོ་བྱ་སྙམ་པ་ཡིན། དེའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་སློབ་དཔོན་འཕགས་པའི་ངོ་ལ་གཙང་གི་རྒྱལ་ཁམས་ཀྱི་དཀོན་མཆོག་གི་རྟེན་དང་། དགེ་འདུན་གྱི་སྡེ་ལ་གནོད་པ་བསྲུང་བའི་འཇའ་ས་བཟང་པོ་འདི་ཆོས་ཀྱི་འབུལ་བར་བྱིན་པ་ཡིན། གཞན་ཡང་སློབ་དཔོན་ལ་ན་བཟའ་གསེར་དང་མུ་ཏིག་གི་སྤྲས་པའི་སྣམ་སྦྱར། རིན་པོ་ཆེས་བརྒྱན་པའི་ཕྱམ་ཚེ། ཆོས་གོས། རིན་པོ་ཆེའི་ཞྭ། ལྷྭམ། སྟན་ལ་སོགས་པ་ཕུལ། ཡང་ཡོ་བྱད་ལ་གསེར་གྱི་གདུགས། གསེར་གྱི་ཁྲེའུ། གསེར་གྱི་ཕོར་པ། དངུལ་གྱི་ཇའོ་རིན་པོ་ཆེའི་ཡུ་བ་ཅན་གྱི་གྲི་ལ་སོགས་པ་ཕུལ། ཡང་ནོར་སྣ་ལ། གསེར་བྲེ་ཆེན་གཅིག དངུལ་བྲེ་ཆེན་བཞི། རྔ་མོའི་ཆིབས་པ་གསེར་མ། དྲེའུ། གསེར་གྱི་སྒ་སྟན་སྲབ་གསུམ་དང་བཅུས་པ་ཕུལ་བ་ཡིན། སྟག་གི་ལོ་(ཤིང་ཕོ་སྟག)འདི་ཡང་རྟེན་གྱི་རྒྱུ་དངུལ་བྲེ་ཆེན་ལྔ་བཅུ་རྩ་དྲུག གསོལ་ཇ་རྩེ་ལྔ་སིགས་ཉིས་བརྒྱ། གོས་ཆེན་ཡུག་བརྒྱ་དང་བཅུ་ཐམ་པ། མདོན་ན་འཇའ་ས་དང་ལོངས་སྤྱོད་འདི་རྣམས་ཐམས་ཅད་ཆོས་ཀྱི་ཡིན་དུ་ཕུལ་བ་ཡིན། ཁྱེད་གཙང་གི་བནྡེ་རྣམས་ཀྱིས་ཀྱང་དེ་ཤེས་པར་གྱིས། དེ་མ་ཡིན་ན་འཇའ་ས་ཅི་ལ་བསྐུར། ཁྱེད་བནྡེ་རྣམས་ཀྱང་དཔོན་མགོ་མ་རྩོད། དཔོན་མང་ན་མི་བཟང་བ་ཡིན། འཇའ་ས་ཡོད་པས་ཀྱང་གཞན་ལ་རུང་རུང་མ་བྱེད། ཁྱེད་བནྡེ་རྣམས་དམག་དང་འཐབ་འཁྲུག་མ་བྱེད་པར་ཤྭཀྱ་མུ་ནེའི་ལུགས་བཞིན་དུ་ཆོས་ཤེས་པས་ཤོད་མི་ཤེས་པས་ཉོན། ཆོས་འདྲི་ཀློག་དང་སྒོམ་སྒྲུབ་ལ་འབད་པ་གྱིས། གནམ་མཆོད་ཅིང་ངེད་ལ་སྨོན་ལམ་ཐོབ། ལ་ལ་ན་རེ་བསླབ་མི་དགོས་བསྒོམ་པ་ཡིན་ཟེར་བ་མ་བསླབས་པ་ཅི་བསྒོམ། གོ་ནས་བསྒོམ་མོད། བནྡེ་རྒན་པ་རྣམས་ཀྱིས་གཞོན་པ་ལ་ཁ་ཏ་གྱིས་ལ་ཆོས་སློབ། གཞོན་པས་ཀྱང་རྒན་པ་ཉོན། ཁྱོད་བནྡེ་རྣམས་ལ་དམག་ཁྲལ་ལས་གསུམ་མེད་པ་འདི་བླ་མ་དཀོན་མཆོག་གི་བཀའ་དྲིན་ཡིན་པ་དེ་ཁྱེད་ཀྱིས་མི་ཤེས་སམ། ཁྱེད་ཀྱིས་ཤྭཀྱ་མུ་ནེའི་ལུགས་བཞིན་མ་བྱས་ན་ཧོར་གྱིས་ཀྱང་ཤྭཀྱ་མུ་ནེའི་ལུགས་འདི་ཨེ་ཡིན་ཟེར། ཁྱེད་ལ་སྐྱོན་འཛིན་དུ་མི་ཡོང་བ་ཨེ་ཡིན། ཧོར་གྱིས་ཅི་ཡང་མི་ཤེས་སྙམ་དུ་མ་སེམས། ལན་གཅིག་གཉིས་མ་ཤེས་ཀྱང་དེ་ནས་ཤེས་པ་ཡིན། ཁྱོད་བནྡེ་རྣམས་སྤྱོད་པ་ངན་པ་མ་བྱེད། ང་མི་ལ་ངོ་ཚར་མ་བཅུག ཁྱེད་ཆོས་དང་མཐུན་པར་གྱིས། གནམ་མཆོད་ཅིང་སྨོན་ལམ་ཐོབ་དང་ཁྱེད་ཀྱི་ཡོན་བདག་ངས་བྱེད་པ་ཡིན། རྒྱལ་པོའི་འཇའ་ས་དངོས་ཡིན།”[34] ཞེས་དང་། བཀའ་ཤོག་གི་གཤམ་དུ་“ཤིང་ཕོ་སྟག་གི་དབྱར་འབྲེང་ཚེས་དགུ་ལ། རྒྱ་བོད་མཚམས་ཀྱི་ལུང་པ་ཤར་དུ་བྲིས། ཞེས་ཧོར་རྒྱལ་པོའི་འཇའ་ས་བོད་ཡིག་མར་གྲགས་པ་ད་ལྟའི་བར་དུ་གདན་ས་ཆེན་པོ་རང་ན་བཞུགས་པ་ལས་ཞལ་བཤུས་པ་ཡིན་ནོ།།”[35] ཞེས་བཀོད་ཅིང་། བཀའ་ཤོག་གི་སྙིང་དོན་ཕྱི་ལོ་1253 ལོར་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ཕོ་བྲང་དུ་གདན་དྲངས་ཏེ་དཔལ་ཀྱེ་རྡོར་གྱི་དབང་ཞུས་ནས་ཆོས་ཀྱི་འབུལ་བ་ཆེན་པོ་ཕུལ་བ་དག་བཀའ་ཤོག་འདིའི་ནང་གསལ་བོ་བཀོད་འདུག་ཀྱང་། བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ། རྒྱ་ཡི་མི་ཡུར་ཆེན་མོ་ཕུལ་བ་ཟུར་ཙམ་ཡང་བཀོད་མེད། དེའི་ཕྱིར། ལོ་རྒྱུས་རིག་པ་ཞིབ་འཇུག་བྱ་མཁན་ཞིག་གི་ངོས་ནས་གླེང་ན་ཕྱི་ལོ་1253 ལོར་དབང་ཡོན་ལ་དེ་འདྲ་འབུལ་བའི་སྐུ་དབང་མེད་པ་མཚོན་ནུས་ལ། ཧོར་གྱིས་བོད་དབང་བསྒྱུར་ཟིན་པར་བཤད་མཁན་དག་ལའང་བཀའ་ཤོག་དེ་གའི་ནང་ལ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་གྱིས་“ཡོན་བདག་ངས་བྱེད་” ཅེས་གསུངས་ཚུལ་བལྟས་ཚོད་ཀྱིས་བོད་ཁམས་ཧོར་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བྱ་ཐུབ་མེད་པ་གསལ་ཡང་དེའི་སྐོར་སྐབས་འདིར་མ་བབ་པས་གཤམ་ནས་འཆད་བྱ་ཡིན། གལ་ཏེ་གོང་དུ་བཤད་པའི་འབུལ་བ་དེ་དག་སྐབས་དེར་ཕུལ་ཟིན་ན་བཀའ་ཤོག་འདིར་ངེས་པར་འགོད་འོས་པའི་གནད་དོན་ཅིག་ཡིན་ཡང་མ་བཀོད་པར་བལྟས་ན་སྐབས་དེར་ཕུལ་མེད་པ་གསལ་བོ་རེད།
པཎ་ཆེན་བསོད་ནམས་གྲགས་པས་མཛད་པའི་དེབ་དམར་གསར་མ་ལས། “དེའི་ཚེ་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་དགུང་ལོ་བཅུ་བདུན་བཞེས། བཅུ་དགུ་པ་ནས་སེ་ཆེན་རྒྱལ་བུར་བཞུགས་པའི་བླ་མཆོད་མཛད། ཉི་ཤུ་རྩ་གཅིག་པ་ཤིང་ཡོས་ལ་མེ་ཏོག་ར་བའི་སྡེར་བསྙེན་‘འུ་ཡུག་པ་ཆེན་པོ་མ་གཤེགས་ན་དབུས་སུ་མཛད་རྒྱུར་འདུག’ པར་རྫོགས། ཉེར་དྲུག་པ་ལྕགས་སྤྲེལ་(1260)ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་སར་ཐོན་པས་གོང་མའི་བླ་མར་གྱུར་ཏེ། གནམ་ལ་ཉི་ཟླ་ཟུང་གཅིག་དང་། ས་ལ་མཆོད་ཡོན་རྣམ་གཉིས་ཞེས་གྲགས་ཆེ། སོ་གཅིག་པ་ཤིང་གླང་(1265 ཤིང་མོ་གླང་)ལ་བོད་དུ་ཕེབས། སླར་ས་མོ་སྦྲུལ་(1269)ལ་གོང་དུ་བྱོན་ཏེ་(འདི་རེས་ཤིང་ཁུན་གྱི་ལྷ་ཁང་བཞེངས)ལོ་བདུན་བཞུགས་ནས་ཞེ་གཉིས་པ་མེ་བྱི་(1276)ལ་ས་སྐྱར་ཕེབས།”[36] ཞེས་གསལ་བས། ཕྱི་ལོ་1253 ལོར་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་དབུ་བླར་བཀུར་བ་དང་། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཡོན་གོང་མའི་རྒྱལ་ཁྲིར་མངལ་གསོལ་ནས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ཡོན་གོང་མའི་དབུ་བླ་མཛད་དེ་དབང་བསྐུར་བས། གནམ་ཉི་ཟླ་ཟུང་གཅིག ས་ལ་མཆོད་ཡོན་རྣམ་གཉིས་ཞེས་དམངས་ཁྲོད་དུ་རླུང་ལྟར་འབྱམས་འདུག་ལ། དེ་ལྟར་ན་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཡོན་གོང་མའི་ཁྲིར་འཁོད་རྗེས་དབང་ཡོན་ལ་རིམ་པ་བཞིན་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ། རྒྱ་ཡི་ཡུར་ཆེན་པོ་ཕུལ་ཚུལ་གཤམ་དུ་གསལ། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་སུ། “དེ་ལྟར་ན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་དགུང་ལོ་བཅུ་དགུ་པ་ཆུ་མོ་གླང་གི་(1253) ལོ་གསར་ལ་སེ་ཆེན་གན་གྱིས་དབང་ཞུས། ཏི་ཤྲཱིའི་མཚན་གསོལ། གཡང་ཀྲིའུ་ལས་བྱས་པའི་རི་མོ་ལ་ཡི་གེ་ས་དང་རིན་པོ་ཆེ་ཡོད་པའི་དམ་ཁ་ཕུལ། གཞན་ཡང་གསེར་དང་མུ་ཏིག་གི་སྣམ་སྦྱར། སྐུ་ཆོས། ཕྱམ་ཚེ། དབུ་ཞྭ། ཆག་ལྷམ། བཞུགས་གདན། གསེར་གྱི་ཁྲི། གདུགས། གསོལ་ཞལ། གསོལ་སྡེར་ལ་སོགས་པ་ཚང་མ་རྔ་མོ་དམ་ཆིབས་དྲེའུ། གསེར་གྱི་སྒ་འཁོར་ཚང་མ། ཁྱད་པར་གོང་དུ་བཤད་པའི་ཁྲི་སྐོར་དང་། ཆོས་དུང་སོགས་དབང་ཡོན་གྱི་གཙོ་བོ་རྣམས་ཕུལ་བ་ཡིན་ནོ།།”[37] ཞེས་ཕྱི་ལོ་1253 ཆུ་མོ་གླང་གི་ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་དབང་བསྐུར་ཏེ་དབང་ཡོན་ལ་ཏི་ཤྲྭིའི་མཚན་དང་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ་ཚུལ་གསལ་ཡང་། འཇའ་ས་བོད་ཡིག་མར་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དབང་ཡོན་ལ་འབུལ་བ་ཕུལ་ཚུལ་ཟུར་ཙམ་ཡང་བཀོད་མེད་པས་སྐབས་དེའི་ལོ་རྒྱུས་ལ་དོགས་པ་ཆེན་པོ་བྱ་དགོས་པ་ཞིག་ཏུ་མཐོང་།
༸རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་མཛད་པའི་རྫོགས་ལྡན་གཞོན་ནུའི་དགའ་སྟོན་དུ། “སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་གོང་མའི་ཁྲི་ཐོག་ཏུ་བྱོན་པ་དང་། འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེ་དགུང་ལོ་བཅུ་དགུ་ལོན་པ་རྒྱལ་པོའི་ཏི་ཤྲཱིར་གྱུར་ནས། གཱན་དིན་གུ་ཤྲིའི་མཛང་མད་གཡང་ཌིའི་དམ་ཁ། གསེར་དང་མུ་ཏིག་གིས་བརྒྱན་པའི་སྣམ་སྦྱར། རིན་པོ་ཆེས་སྤྲས་པའི་ཕྱམ་རྩེ། རིན་པོ་ཆེའི་ལས་ཞྭ། གསེར་གྱི་གདུགས་དང་ཁྲིའུ་སོགས་བཀོད་པས་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས་པའི་དངོས་པོ་དུ་མ་དང་། གཞན་ཡང་གསེར་བྲེ་དངུལ་བྲེ། རྟ་རྔ་མོང་། ཇ་གོས་དར་སོགས་བདོག་པའི་ཡོ་བྱེད་ཀྱི་འདོད་རྒུ་མཐའ་ཡས་པ་ཕུལ། དེ་ནས་མདོ་ཁམས་སུ་ཕེབས་ནས་མཁན་པོ་གྲགས་པ་སེང་གེའི་དྲུང་དུ་སྤོང་བདུན་འཁོར་བཅས་ཀྱི་ཚུལ་ཁྲིམས་ཡང་དག་པར་མནོས་ཏེ། སླར་གོང་མའི་ཕོ་བྲང་དུ་ཕེབས། ཧོར་ཡིག་གསར་བསླབས་པའི་ཡིག་ཕུད་ལ། བནྡེ་ཤེད་སྐྱེས་ཀྱི་འཇའ་ས་ཐོག་མ་གནང་། རྒྱལ་པོས་རྡོ་རྗེ་ཐེག་པའི་ཆོས་ཀྱི་བདུད་རྩིའི་དགའ་སྟོན་ལན་གསུམ་དུ་སྤྱད་པའི་དང་པོའི་དུས་སུ་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ། གཉིས་པའི་དུས་སུ་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་ཕུལ། གསུམ་པའི་དུས་སུ་རྒྱའི་མི་ཡུར་ཆེན་པོ་དང་། རྒྱལ་པོ་མ་སྐྱེས་དགྲའི་གདུང་སྐལ་གྱི་བདེ་བར་གཤེགས་པའི་འཕེལ་གདུང་རྣམས་ཕུལ།”[38] ཞེས་གསུངས་ཀྱང་། འཕགས་པ་དགུང་ལོ་བཅུ་དགུའི་སྐབས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་གོང་མའི་ཁྲིར་འཁོད་མེད་ཀྱང་། ལོ་རྒྱུས་འདི་ལས་འུ་ཅག་གིས་ཤེས་པ་ནི་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཡོན་གོང་མའི་ཁྲི་ལ་མངའ་གསོལ་རྗེས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་དབང་རིམ་པ་གསུམ་བསྐུར་བར་ཡོན་རིམ་པ་གསུམ་ཕུལ་བ་དེ་རྟོགས་ནུས་སོ།།
སུམྦྷ་མཁན་པོ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར་གྱི་དེབ་ཐེར་ནང་། “ལོ་བཅུ་དགུའི་དུས་ལུང་པ་ཤན་ཞེས་པར་ཆུ་གླང་ལ་བྱོན་ནས་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ལ་ཀྱེ་རྡོར་དབང་གནང་བ་ནས་བླ་མཆོད་མཛད་ཅིང་། ཉེར་གཅིག་སྟེང་རྒྱ་ཧོར་མཚམས་ཀྱི་མདོ་ཁམས་ཐིག་ལེར་བྱོན་ཏེ་གྲགས་སང་ལས་སྤོང་བདུན་འཁོར་བཅས་ཀྱི་བསྙེན་རྫོགས་ཚུལ་ཁྲིམས་མནོས། སེ་ཆེན་རྒྱལ་སར་འཁོད་པ་ནས་ཀུན་ཏིང་གུ་ཤྲཱིའི་མཚན་སོགས་གནང་སྟེ་སོ་གཅིག་སྟེང་བོད་དུ་བྱོན་ནས་མཆིམས་ནམ་གྲགས་ཀློ་ལོ་ཙཱ་ལ་ཆེ་ཏ་ཐ་ག་ཏ་བྷ་དྲ་སོགས་ལས་ཆོས་གསན་ནས་སླར་གོང་མའི་ཕོ་བྲང་དུ་བྱོན་ཏེ་ཧོར་ཡིག་གསར་པ་མཛད།”[39] ཅེས་འཕགས་པ་དགུང་ལོ་བཅུ་དགུའི་སྐབས་ལུང་པ་ཤན་ཞེས་པར་ཆུ་གླང་ལ་བྱོན་ནས་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་དཔལ་ཀྱེེ་རྡོ་རྗེའི་དབང་གནང་ཚུལ་གསུངས་ཀྱང་། 《རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་》རུ། “དེར་བྱང་ངོས་སྤྲུལ་བའི་སྡེར། ཁུ་དཔོན་ཕེབས་པའི་སྐབས་སུ། ཧོར་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོའི་ལུང་གིས་བྱང་ངོས་ནས། ས་སྐྱ་བླ་མ་བྱ་བ། ཁྱད་འཕགས་སླེབས་ཡོད་འདུག་པ། ངེད་ཀྱི་བླ་མཆོད་ལ་དགོས་གསུངས་པ་བྱུང་ནས། ཆོས་རྗེ་པ་སྐུ་ན་བགྲེས་པས་མ་བྱོན། བླ་མ་འཕགས་པས། བྱང་ངོས་པའི། རྒྱ་བུ་མོང་གོར་དང་། ལྷན་ཅིག་ཏུ། རྒྱ་ནག་ལ་བྱོན། རྒྱལ་པོ་སེ་ཆེན། གོ་སེ་ལ། ལུ་བའི་ཤན་ན་བཞུགས་པ་དང་མཇལ་བས། ཤིན་ཏུ་མཉེས་པ་ནས། ཧོར་གྱི་རྟ་པ་བརྒྱ་སྐོར་གཅིག བྱ་ངོས་ལ་ཕྱིན་ནས། ས་སྐྱ་པ་(ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ)བླངས། ཡོན་མཆོད་དུ་འབྲེལ། བླ་མའི་བརྟགས་བ་མཛད་རིན་དང་། བྱང་ངོས་སུ། ཆོས་རྗེ་བདེ་བར་གཤེགས་པའི་དགོངས་པ་རྫོགས་ཐབས་སོགས་ལ། རྒྱ་ཧོར་གྱི་ཡུལ་དུ་ལོ་མང་བར་བཞུགས།”[40] ཞེས་གསལ་ཏེ། ལུ་བའི་ཤན་དང་ལུང་པ་ཤན་ཞེས་པ་ས་ཆ་གཅིག་ཏུ་ངེས་དགོས། ལུ་བའི་ཤན་ཞེས་པའི་ས་ཆ་ནས་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་དང་ས་སྐྱ་ས་པཎྜི་ཏ་རྣམ་གཉིས་ཕན་ཚུན་ཞལ་མཇལ་བྱུང་སྟེ། སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་དང་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་སྐུ་སྒེར་གྱི་བླ་སློབ་ཀྱི་འབྲེལ་བ་ཙམ་ལས་བྱུང་མེད་པ་མ་ཟད། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་ལུང་པ་ཤན་ཞེས་པར་ཆུ་གླང་ལ་བྱོན་ནས་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་དབང་གནང་ཞེས་པ་དག་པར་མ་མཐོང་བ་དང་། ཚལ་པ་ཀུན་དགའ་རྡོ་རྗེས་མཛད་པའི་དེབ་ཐེར་དམར་པོའི་ནང་དུ། “དགུང་ལོ་བཅུ་པ་ལ་ཁུ་བོའི་ཕྱགས་ཕྱི་ལ་བྱང་ངོས་སུ་བྱོན། ཕྱིས་རྒྱལ་པོ་ཀཱོོ་པེ་ལ་ལུ་བའི་ཤན་ན་བཞུགས་དུས་ལ། བྱང་ངོས་པའི་རྒྱལ་པོ་མོ་གོ་དུ་དང་། བླ་མ་ལྷན་དུ་བྱོན་པ་མཇལ་བས་མཉེས་ནས་རྒྱལ་བུ་བྱང་ངོས་པ་ལ། ཧོར་གྱི་རྟ་པ་བརྒྱ་སྐོར་གཅིག་བྱིན་ནས། ས་སྐྱ་པ་བླངས། དབང་བསྐུར། དེ་ནས་ཡོན་མཆོད་དུ་སྦྲེལ་ཏེ། སེ་ཆེན་རྒྱལ་སར་བྱོན་པ་ཕྱིན་ཆད། གུ་ཤྲཱི་དང་ཏི་ཤྲཱི་རིམ་པར་བསྐོས། རྒྱལ་ཁམས་ཀྱི་བདག་པོ་མཛད།”[41] ཅེས་གསལ་མོད། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཡོན་གོང་མའི་རྒྱལ་ཁྲིར་མངའ་གསོལ་ཏེ་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པར་གུ་ཤྲྭི་དང་ཏི་ཤྲྭི་གོ་གནས་རིམ་པར་ཕུལ་བ་གསལ་ལ། མ་ཟད་རྒྱལ་ཁམས་ཀྱི་བདག་པོ་མཛད་ཅེས་པའང་དོན་དངོས་བོད་ཁམས་ཀྱི་བདག་པོ་མཛད་བཅུག་པ་གསལ་བོ་རེད།
ངག་དབང་ཐེག་མཆོག་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་སྐྱའི་ཆོས་འབྱུང་དུ། “དགུང་ལོ་བཅུ་དགུ་པར་ཧོར་རྒྱལ་པོ་སེ་ཆེན་གྱིས་གདན་དྲངས། ཡན་ལག་ལྔ་མཚོན་རྣོན་པོས་སོ་སོར་ཕྲལ་བ་རྒྱལ་བ་རིགས་ལྔའི་བཀོད་པ་བསྟན་པ་སོགས་རྫུན་འཕྲུལ་དང་མཛད་པ་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པས་མི་ཕྱེད་པའི་དད་པ་ལ་བཀོད། རྒྱལ་པོ་ཡབ་ཡུམ་གྱིས་ཐོག་དྲངས་མི་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ་ལ་ཀྱེ་རྡོ་རྗེའི་དབང་བསྐུར་ནས་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་ཁམས་སུ་རྡེ་རྗེ་ཐེག་པའི་དབུ་བརྙེས། ཏི་ཤྲྭིའི་མཚན་གསོལ། དབང་ཡོན་དུ་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ། འདི་ནས་བཟུང་སྟེ་རིམ་པས་བོད་ཁམས་ཐམས་ཅད་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པས་ལུགས་གཉིས་ཀྱིས་བསྐྱངས་པས་བོད་ཀྱི་བླ་མས་རྒྱལ་པོ་གནང་བའི་ཐོག་མ་ཡིན། བོད་དུའང་རྒྱལ་བསྟན་རིས་སུ་མ་ཆད་པ་ཡོངས་རྫོགས་ཉེ་འཁོན་མེད་པར་བསྐྱངས་པས་བསྟན་པ་སྤྱི་ལ་བཀའ་དྲིན་ཆེ། དགུང་ལོ་ཉེར་གཅིག་པར་རྒྱ་ཧོར་ཡུལ་གྱི་མཚམས་སུ་མཁན་པོ་སྙེ་ཐང་པ་གྲགས་པ་སེང་གེ་དང་ལས་སློབ་ཇོ་གདན་བསོད་ནམས་རྒྱལ་མཚན་སོགས་ལས་བསྙེན་པར་རྫོགས་ནས་མཁན་པོ་ལས་ཕྱར་ཕྱིན་ལ་སོགས་པ་དང་། སློབ་དཔོན་ལས་འདུལ་བ་གསན། ཉེར་གསུམ་པར་ལྡོང་སྟོན་གདན་དྲངས་ནས་རི་བོ་རྩེ་ལྔར་བྱོན་ཏེ། གཤིན་རྗེ་ལ་སོགས་པའི་ཆོས་སྐོར་མང་དུ་གསན། དེ་ནས་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་དུ་བྱོན་ནས། ཆོས་འཁོར་མཛད་པའི་ཚེ་ཟིན་ཤིང་གི་སྟོན་པ་བཅུ་བདུན་རིགས་པས་ཕམ་པར་མཛད་ནས་ཡང་དག་པའི་ལྟ་བ་འཛིན་དུ་བཅུག་གོ ། དགུང་ལོ་སུམ་ཅུ་པར་གདན་སར་ཕྱག་ཕེབས་ནས་ཆོས་འཁོར་རྒྱ་ཆེན་པོ་མཛད། གཉན་འོད་སྲུང་། གྲུབ་ཐོབ་ཡོན་ཏན་དཔལ། མཆིམས་ནམ་མཁའ་གྲགས། ཚོགས་སྒོམ་ཀུན་དགའ་དཔལ། གློ་བོ་ལོ་ཙྭ་བ། སྤྱི་བོ་ལྷས་པ་ཇོ་སྲས་སོགས་ལས་ཕྱི་ནང་གི་རིག་པའི་གནས་རྣམས་དང་། བཀའ་ལུང་མན་ངག་རྒྱ་མཚོ་ལྟ་བུ་གསན་ནས་ཆོས་ཀྱི་མངའ་བདག་ཆེན་པོར་གྱུར་ཏོ། ། སླར་ཡང་རྒྱལ་པོས་གདན་དྲངས་ནས་སུམ་ཅུ་སོ་གསུམ་པ་ལ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་བྱོན། དེའི་ཚེ་གསོལ་གཟིམ་མཆོད་གསུམ། མཇལ་ཡིག་མཛོད་གསུམ། ཐབ་འདྲེན་གདན་གསུམ། རྟ་སྐྱ་གཉིས། མཛོ་ཁྱི་སྟེ་ལས་ཚན་བཅུ་གསུམ་བཀོད་པ་གནང་། དབང་ཡོན་དུ་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་ཕུལ།”[42] ཞེས་གསལ་ཡང་། དབང་མཐའ་མ་དེ་ནམ་ཞིག་ལ་བསྐུར་བ་དང་དབང་ཡོན་མཐའ་མ་དེ་ནམ་ཞིག་ལ་བསྩལ་ཡོད་མེད་གསལ་ཁ་ཅི་ཡང་བཏོད་མི་འདུག་ཀྱང་། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་དགུང་ལོ་19 ལ་རྒྱལ་པོ་ཡབ་ཡུམ་སོགས་མི་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔར་དཔལ་ཀྱེ་རྡོ་རྗེའི་དབང་བསྐུར་ནས་དབང་ཡོན་ལ་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ་བ་དང་། ཏི་ཤྲྭིའི་མཚན་གསོལ་ཞེས་པ་དག་མིན་གཤམ་དུ་འཆད་པར་བྱ།
ས་བཅད་ལྔ་པ། དབང་ཆེན་གསུམ་དང་འབུལ་ཆེན་རིམ་པ་གསུམ་གྱི་ལོ་ཚིགས་དང་བྱུང་བ་དངོས་གླེང་བ།
དེ་ལྟར་སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་ལ་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་དགུང་ལོ་ཉིར་གཅིག ཕྱི་ལོ་1256 ལོར“དགེ་འདུན་འདུས་པ་རྒྱ་མཚོའི་དབུས་སུ། བསྙེན་པར་རྫོགས་པ་མཛད་དོ། དེ་ནས། ཕོ་བྲང་ཏའི་ཏུར་བྱོན། སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་ཡབ་ཡུམ་སྲས་དང་བཅས་པ་ལ། རྒྱུད་གསུམ་གྱི་དབང་མོ་ཆེ་བསྐུར། ཏི་ཤྲྭི་མཚན་གསོལ། དབུས་གཙང་གི་ཁྲི་བསྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་། དབང་ཡོན་འབུལ་བ་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་ཕུལ། ཧོར་ས་སྐྱ་པ་ཡོན་མཆོད་དུ་འབྲེལ། བོད་ཡུལ། གོ་སེ་ལའི་མངའ་འོག་ཏུ་ཆུག་པའི་སྙན་གྲགས་སྒྲོགས་པ་དང་། འཇའ་མོ་འཛུགས་པ་ལ། མི་ཆེན་སྨན་བྱ་བ། ས་སྐྱ་མན་ལ་མངགས། སེ་ཆེན་གྱིས། བོད་ལ་གསེར་ཡིག་བཏང་བའི་སྔ་མ་དེ་ཡིན་ནོ།། རྒྱའི་ཧ་ཤང་། ཆིག་ཆར་བའི་ལྟ་བ་ལ་ཞེན་པ་དང་། ཐའོ་ཤང་ལའོ་བ་གིན་བྱ་བའི་རྗེས་འབྲང་། ཆོས་ལྟར་བཅོས་པའི་གཞུང་ལུགས་ལ། མཁས་པའི་ང་རྒྱལ་གྱི་དྲེགས་པ་བཅུ་བདུན་ཡང་དག་པའི་རིག་པས་ཕམ་པར་མཛད་ནས། བསྟན་པའི་སྒོར་བཙུད། ཧོར་ཡིག་མེད་པ་ལ། ཧོར་ཡིག་བརྩམས་ནས། དར་བར་མཛད། སྤྱིར་བལ་པོ་དང་། རྒྱ་དཀར་ནག མི་ཉག ཧོར། ཀའུ་ལེ། འཇང་། ཡོ་གུར། ཁུ་སེན་ལ་སོགས་པའི། དགེ་སློང་ཕོ་མོ་དང་། དགེ་ཚུལ་ཕོ་མོ། རབ་ཏུ་བྱུང་བ་སྟོང་ཕྲག་བཞི་དང་། བཞི་བརྒྱ་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔའི་མཁན་པོ་མཛད་ཅིང་། བླ་མའི་དངོས་སློབ་འདུལ་འཛིན་ཆོས་ཀྱི་མགོན་པོ་བྱ་བ། སྨན་ཚེའི་རྒྱལ་ཁམས་སུ་མངགས་ནས། ལོ་གཅིག་ནང་དུ། རབ་བྱུང་དགུ་བརྒྱ་བཞི་བཅུ་རྩ་བདུན་གྱི་མཁན་པོ་མཛད་དེ། དེ་རྣམས་ལས་རྒྱུད་པའི་དགེ་སློང་དགེ་འདུན་དཔག་ཏུ་མེད་པས་གང་ནས། བསྟན་པ་རིན་པོ་ཆེ་དར་ཞིང་རྒྱས་པར་མཛད་དོ།། དེའི་ཕྱི་ལོ། མེ་ཕོ་འབྲུག་(1256) ལ་བླ་མ་བོད་ལ་བྱོན། མདོ་ཁམས་རྩོབ་དོ་གནས་གསར་དུ་ཉེ་གནས་ཆེན་པོ་སྟོན་ཚུལ་གྱི་མགོ་བྱས་ནས། ཉིན་གཅིག་ལ། རིན་པོ་ཆེ་གླེགས་བམ་སྟོང་ཕྲག་ཕྱེད་དང་གཉིས་གྱིས་ཐོག་གྲངས། ས་ཆ། སྡེ་དགོན། མི་ནོར་གྱི་འབུལ་བ་སྟོབས་ཆེ་བ་བཞེས་ནས། དབུས་གཙང་དུ་ཕེབས། འབྲུག་ལོ་(1256)དེ་ལ། དཔོན་ཆེན་ཤྭཀྱ་བཟང་པོས་དོ་དམ་བྱས་ནས། ལྷ་ཁང་ཆེན་མོའི་འགྲམ་གཏིང་བ། ས་སྐྱ་བཏབ་རྟིང་། ལོ་བརྒྱ་དང་བདུན་ཅུ་དོན་བརྒྱད་སོང་དུས་ཡིན། དེ་ནས་ད་ལྟ་ཤིང་ཕོ་སྟག་(1254) ལོ། སྲོག་རྨེ་བརྒྱད་དཀར་དབུས་ན་ཡོད་པ་འདི་ཡན་ལ། ལོ་བརྒྱ་དང་བརྒྱད་ཅུ་རྩ་གཅིག་སོང་འདུག ས་སྐྱར་ཕེབས་པའི་ཚོགས་ཇ། གྲོ་འགྱེད་དང་། ཆོ་རྗེ་པའི་གཤེགས་རྫོང་སྐུ་སྐལ། ནང་རྟེན་རིན་པོ་ཆེའི་སྒོ་མང་བྱང་ཆུབ་ཆེན་པོ་བཞེངས་པ། གསེར་ཐོག གསེར་འཕྲུ་འཛུགས་པ། གཅུང་གི་འདོད་དང་བཅས་པའི་ཕྱོགས་སུ། ཕྱག་རྫས་བསམ་གྱིས་མི་ཁྱབ་པ་བཏང་ཞིང་། ལྕགས་ཕོ་རྟ་(1270)ལོ་ཟླ་བ་བཅུ་གཉིས་པ་ལ། གཙང་ཆུང་མིག་རིང་མོར། དབུས་གཙང་མངའ་རིས་ཀྱི། དགེ་འདུན་ཁྲི་ཕྲག་བདུན་ལྷག་ལ། ཆོས་འཁོར་བསྐོར་བའི་ཆས་ལ། གསེར་སྲང་དགུ་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་རྩ་གསུམ་ཞོ་གསུམ། དངུལ་བྲེ་ཆེན་དགུ། ན་ཕྱིས་དང་། ཟབ་ཆེན་ཡུག་བཞི་ཅུ་རྩ་གཅིག གོས་ཡུག་བརྒྱད་བརྒྱ་སུམ་ཅུ་སོ་བརྒྱད། ཇ་སིགས་ཆེན་བརྒྱ་ཉི་ཤུ། སྦྲང་བུར་དྲུག་བརྒྱ་དང་གསུམ། མར་ཁལ་ཆིག་ཁྲི་སུམ་སྟོང་བདུན་བརྒྱ་ཉི་ཤུ་རྩ་བརྒྱད། ནས་ཁལ་སུམ་ཁྲི་བདུན་སྟོང་བཅོ་བརྒྱད། རྩམ་ཁལ་བརྒྱད་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ། གཞན་ཡང་ཕྲན་རྩེགས་གྲངས་མེད་པ་དང་བཅས་བསྙེན་བཀུར་རོ།། ལྕགས་མོ་ལུག་(1271)ལོ་ལ། མདོ་གསུམ་བཀའ་འགྱུར་པོ་ཏི་བརྒྱ་དང་བཅོ་ལྔ་བཞེངས་པ་ལ། གསེར་རྐྱང་སྲང་སྟོང་ཕྲག་བཞི་དང་ཉིས་བརྒྱ་བདུན་ཅུ་རྩ་གཅིག་ཞོ་གསུམ་བཏང་ངོ་། མེ་མོ་གླང་(1277)ལོ་ལ། རྒྱལ་བུ་ཇིམ་ཀིམ་གྱིས། ཆོས་འཁོར་མཛད་དུས་དགེ་འདུན་ཁྲི་ཕྲག་བདུན་ལྷག་ལ། གསུམ་བར་དུ། གསེར་ཞོ་རེ་རེ་ཕུལ་འདུག དེ་རྟིང་ཡང་། བླ་མ་འདིས། གོང་དུ་བྱོན། དབང་བསྐུར་རིམ་པར་མཛད་པའི་དབང་ཡོན་ལ། རྒྱལ་པོས་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་དང་། རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་མོ་ཕུལ།”[43] ཞེས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ནམ་བྱོན་པ་དང་། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་དབང་ག་དུས་གང་དུ་གནང་བ་སོགས་གོང་དུ་ཧ་ཅང་གསལ་བོ་བཀོད་འདུག་པས།
ང་ཚོས་ད་ལྟའི་བར་ཕྱི་ལོ་1253 ལོར་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པར་དབང་ཡོན་ལ་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ། རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་པོ་དག་ཕུལ་གནང་བར་བཞེད་པ་དེ་ཡང་དག་ཡིན་མིན་དོགས་སློང་དགོས་པའི་མཚན་མ་ཞིག་འདིར་རྙེད་སོན་བྱུང་། འུ་ཅག་གི་ལོ་རྒྱུས་དང་། ཆོས་འབྱུང་། རྣམ་ཐར་ཕལ་མོ་ཆེ་ཧ་ཅང་བསྡུས་གྲགས་པའི་སྐྱོན་ཅིག་འདུག་ཀྱང་། སྙིང་པོ་བསྡུས་ན་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཡོན་གྱི་རྒྱལ་ཁྲིར་ཕེབས་ནས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་དབང་བསྐུར་ཏེ་དབང་ཡོན་ལ་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ། རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་པོ་དག་རིམ་པར་བསྩལ་བ་གསལ་ལ། གེ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཕྱི་ལོ་1255 ལོར་ཡོན་གྱི་རྒྱལ་ཁྲིར་མངའ་གསོལ་ཞིང་། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཕྱི་ལོ་1256 ལོར་བསྙེན་རྫོགས་བསྒྲུབས། ཕྱི་ལོ་1260 རྒྱའི་ཕོ་བྲང་ཏའི་ཏུར་༼དེང་གི་པེ་ཅིན༽བྱོན་ནས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་དབང་དང་པོ་བསྐུར་ནས་དབང་ཡོན་ལ་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་། ཏི་ཤྲྭིའི་གོ་གནས་བསྩལ་བ་གསལ་ཏེ། ཕྱི་ལོ་1260 ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་རྒྱལ་པོ་ཕོ་བྲང་དང་རྒྱའི་ཅོང་ཏོའི་མཁར་དུ་བཞུགས་པ་ཁོང་ཉིད་ཀྱི་གསུང་རྩོམ་ལས་རྟོགས་སླ་སྟེ། 《ཐེག་ཆེན་གསལ་བའི་ཡི་གེའི་མ་མོ་སྤེལ་བའི་རབ་བྱེད།》ཅེས་པ་དེ་ཉིད་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པས་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ཕྱི་ལོ་1260 ལོར་བརྩམས་གནང་འདུག་ཏེ། “ཐེག་པ་ཆེན་པོ་གསལ་བ་ཞེས་བྱ་བ་ཡི་གེའི་མ་མོ་ལ་སྤེལ་བའི་རབ་ཏུ་བྱེད་པ། བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན་དཔལ་བཟང་པོ་ཞེས་བྱ་བས། ལྕགས་ཕོ་སྤྲེའུའི་ལོ་དཔྱིད་ཟླ་ར་བའི་ཚེས་ཉི་ཤུ་གཅིག་ལ། རྒྱ་ནག་པོ་ཅོང་ཏོའི་མཁར་དུ་སྦྱར་བ་རྫོགས་སོ།།”[44] ཞེས་གསལ་མོད། ད་དུང་སྐབས་དེར་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་དུ་བརྩམས་པའི་གསུང་རྩོམ་མང་དག་མཆིས་ཀྱང་། ཡིག་ཚོགས་དང་དགེ་མཚན་ཆེན་པོའང་མ་མཐོང་བས་མ་བཀོད་པ་ཡིན།
འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ཕྱི་ལོ་1260 ནས་1264 བར་རྒྱ་ཡུལ་དུ་བཞུགས་ཤིང་། ཕྱི་ལོ་1265 ཤིང་མོ་གླང་ལོར་ཕྱིར་བོད་ཁམས་སུ་ཆིབས་བསྒྱུར་བསྐྱངས་ཏེ་1267 བར་བཞུགས་པ་གསལ་ཏེ། “དེ་ནས་སོ་གཅིག་པ་ཤིང་མོ་གླང་གི་ལོ་ལ་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱར་ཕེབས། གསེར་ཐོག་ཆེན་མོར་རྡོར་དབྱིངས་ཀྱི་ལྷ་ཚོགས་བཞུགས་པའི་བཀའ་ཤིས་སྒོ་མང་རིན་པོ་ཆེ་དུ་མས་བརྒྱན་པ་དང་། རྗེ་བཙུན་གོང་མ་རྣམས་ཀྱི་ཕྱི་རྟེན་སྐུ་འབུམ་བདུན་ལ་གདུགས། ཆོས་འཁོར་གསེར་ཟངས་ལས་གྲུབ་པ་དང་། ཁྱད་པར་སྐུ་འབུམ་ལ་གསེར་ཐོག་རྣམས་མཛད། མདོ་རྒྱུད་དང་ཤེར་ཕྱོགས་སོགས་རྒྱལ་བའི་བཀའ་གསེར་གྱི་པོ་ཏི་ཉིས་བརྒྱ་ལྷག་པ་བཞེངས།”[45] ཞེས་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་སློབ་གཉེར་མུ་མཐུད་གནང་ཞིང་། དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་དུ་མར་བརྟེན་ནས་སྲིད་ན་རྙེད་པར་དཀོན་པའི་རིན་པོ་ཆེའི་རྒྱུད་སྡེའི་དབང་ལུང་མན་ངག་ཕལ་མོ་ཆེ་ཐོས་བསམ་སྦྱང་བ་མཐར་ཕྱིན་མཛད། ཕྱི་ལོ་1267 ལོར་སླར་ཡང་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་གདན་འདྲེན་ཞུས་པ་གསལ་ཏེ། “དེ་ནས་དགུང་ལོ་སུམ་ཅུ་རྩ་གསུམ་པ་མེ་མོ་ཡོས་ལ། རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོས་གདན་འདྲེན་གྱི་གསེར་ཡིག་པ་ནན་ཆེ་བས་གོང་ལ་ཕེབས། དེའི་དུས་སུ་ལས་ཚན་བཅུ་གསུམ་གྱི་གྲ་སྒྲིག་མཛད་ནས་བྱོན་པས། བཅོམ་ལྡན་རལ་གྲིས། སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་བཀའ་ཆག་སྤྲིན་གྱིས་སྒྲིབ།། སེམས་ཅན་བདེ་སྐྱིད་མི་དཔོན་ལག་ཏུ་ཤོར།། སྙིགས་དུས་དགེ་སྦྱོང་དཔོན་པོའི་ཆ་ལུགས་འཛིན།། འདི་གསུམ་མ་གཏོགས་འཕགས་པ་མིན་པར་གོ།། ཞེས་ཟུར་ཟའི་ཚིག་ཕུལ་བ་ལ། ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ཉིད་ཀྱིས་དེའི་ལན་དུ། བསྟན་པ་འཕེལ་འགྲིབ་ཡོང་བ་རྒྱལ་བས་གསུངས།། སེམས་ཅན་བདེ་སྐྱིད་རང་རང་ལས་ལ་རག། གང་ལ་གང་འདུལ་དེ་ལ་དེ་སྟོན་བྱེད།། འདི་གསུམ་མ་གཏོགས་མཁས་པ་མིན་པར་གོ།། ཞེས་གསུངས་པར་གྲགས་སོ།། དེ་ལ་ལས་ཚན་བཅུ་གསུམ་ནི། གདུང་རབས་ཡ་རབས་ཁ་རྒྱན་ལས། ཞར་ལས་བྱུང་བ་ཕྱི་ནང་ལས་ཚན་ནི། གསོལ་གཟིགས་མཆོད་གསུམ། མཇལ་ཡིག་མཛོད་གསུམ། ཐབ་འདྲེན་གདན་གསུམ། སྐྱ་རྟ་མཛོ་ཁྱི་བཞི། ཆེན་པོ་ལ་འོས་ལས་ཚན་བཅུ་གསུམ་སྟེ། ། འདི་རྣམས་ཆོས་ཀྱི་རྒྱལ་པོ་ས་སྐྱ་པ།། དཔལ་ལྡན་འཕགས་པའི་རིང་ལ་དར་བ་ཡིན།། ཞེས་གསུངས་པ་ལྟར། གསུམ་ཚན་གསུམ་དང་ཉིས་ཚན་གཉིས་ཞེས་བྱ་སྟེ། དེ་ལ་གསུམ་ཚན་གསུམ་ནི། གསོལ་གཟིམས་མཆོད་གསུམ། མཇལ་ཡིག་མཛོད་གསུམ། ཐབ་འདྲེན་གདན་གསུམ། ཉིས་ཚན་གཉིས་ནི། སྐྱ་རྟ་གཉིས། མཛོ་ཁྱི་གཉིས་ཞེས་གྲགས་སོ།། དིང་སང་ནི་རང་རང་གི་བློས་བཏགས་པའི་བགྲང་ལུགས་མི་འདྲ་བ་རབ་ཏུ་མང་ཡང་། འདིར་བཀོད་པ་ནི་ཡི་གེ་ཁུངས་ཐུབ་རྣམས་ལས་བཏུས་པའོ།།”[46] ཞེས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་རྒྱའི་ཕོ་བྲང་དུ་བྱོན་སྐབས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་གུས་བཀུར་ཆེ་བར་མཛད་དེ་ལས་ཚན་བཅུ་གསུམ་གྱི་གྲ་སྒྲིག་མཛད་ནས་གདན་འདྲེན་ཞུས་པ་དང་། སྐབས་དེར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་རྒྱལ་ཡུལ་དུ་བཞུགས་རིང་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་དབང་ཞུས་ཏེ། “དེ་ནས་བླ་ཆེན་འདི་ཉིད་གོང་དུ་ཕེབས་ནས་དགུང་ལོ་སོ་དྲུག་པ་ལྕགས་ཕོ་རྟ་ལ་རྒྱལ་པོས་སླར་ཡང་དབང་བསྐུར་ཞུས་པའི་ཚེ། མི་ཉག་རྒྱ་རྒོད་རྒྱལ་པོའི་ཤེལ་དམ་ལ་བཅོས་བྱས་ནས་ཤེལ་དམ་གླིང་དྲུག་མ་དང་། འཇའ་ས་ཁྱད་པར་ཅན་ཕུལ་ཏེ། གནམ་གྱི་འོག སའི་སྟེང་ན་རྒྱ་གར་ལྷའི་སྲས་པོ། སྤྲུལ་པའི་སངས་རྒྱས། ཡི་གེ་རྩོམ་མི། རྒྱལ་ཁམས་འཇགས་སུ་འཇུག་པ་པོ། གནས་ལྔ་རིག་པའི་པཎྜིཏ་འཕགས་པ་ཏི་ཤྭི་ཞེས་པའི་མཚན་གསོལ། ཟང་ཟིང་གི་འབུལ་བ་ཡང་དངུལ་བྲེ་ཆེན་སྟོང་ར་ཅན། གོས་དར་ལྔ་ཁྲི་དགུ་སྟོང་ལ་སོགས་པ་དང་། མཇལ་རེས་ཀྱི་མཐོང་ཕྱག་དང་མཇལ་དར་དངུལ་བྲེ་ཆག་མེད་སོགས་མཛད་པས། རྒྱལ་པོའི་འཕྲལ་གྱི་འབུལ་བ་ཀུན་དྲིལ་བས་གསེར་བྲེ་བརྒྱ་ལྷག་པ་དང་། དངུལ་བྲེ་སྟོང་ར་ཅན། གོས་དར་གཞི་ཁྲི་ལ་སོགས་པ་བྱུང་བར་གྲགས་ཤིང་། དེ་ལྟར་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་ཁམས་ཀྱི་འགྲོ་བ་མ་ལུས་པ་ཐེག་པ་ཆེན་པོ་ལ་བཀོད་དེ་བདེ་བར་གཤེགས་པའི་བསྟན་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཉིན་བྱེད་ཀྱི་སྣང་བ་ལྟར་ཆེས་ཆེར་གསལ་བར་མཛད།”[47] ཅེས་གསལ་བ་དང་། མདོ་དོན་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་འགྲོ་བའི་མགོན་པོ་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ནས་དབང་ཐེངས་ཉིས་པ་དེ་ཞུས་པ་ཡིན་ལ། དབང་ཞུས་པའི་ཡོན་ལ་མི་ཉག་རྒྱ་རྒོད་ཀྱི་ཤེལ་དམ་གླིང་དྲུག་མ་དང་། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་གྱི་འཇའ་ས་ཁྱད་པར་ཅན་ཏེ་ཕུལ་བ་ཡིན་ཞིང་། དབང་གནང་ཡུལ་ནི་གོང་དུ་སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་གསུངས་པ་བཞིན་རྒྱའི་ཕོ་བྲང་ཏའི་ཏུར་ཡིན་པ་སྨོས་མེད་ཡིན་ལ། སྐབས་དེར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་མཚན་བསྟོད་ཕུལ་ཏེ། གནམ་གྱི་འོག སའི་སྟེང་ན་རྒྱ་གར་ལྷའི་སྲས་པོ། སྤྲུལ་པའི་སངས་རྒྱས། ཡི་གེ་རྩོམ་མི། རྒྱལ་ཁམས་འཇགས་སུ་འཇུག་པ་པོ། གནས་ལྔ་རིག་པའི་པཎྜིཏ་འཕགས་པ་ཏི་ཤྭི་ཞེས་མཚན་ཡང་གསོལ། མ་ཟད་ནོར་ལོངས་སྤྱོད་ཀྱི་འབུལ་བ་ཇི་ལྟར་བསྩལ་བ་ནི་གོང་དུ་གསལ་བ་བཞིན་བསྐྱལ་བཟློས་བྱེད་པར་དགོས་པ་རླབས་པོ་ཆེ་མ་མཐོང་ངོ་།།
དེ་ལྟར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་ལོ་དགུ་ལ་བཞུགས། ཕྱི་ལོ་1275 ལོ་སླར་ཡང་བོད་ཁམས་སུ་ཆིབས་བསྒྱུར་བདེ་བར་བ་བསྐྱངས་ཏེ་1278 བར་བཞུགས། ཕྱི་ལོ་1279 ལོར་སླར་ཡང་གོང་མས་གདན་དྲངས་ཏེ་ལོ་གཅིག་བཞུགས་པ་གསལ་ཏེ། “མེ་མོ་གླང་(1277)ལོ་ལ། རྒྱལ་བུ་ཇིམ་ཀིམ་གྱིས། ཆོས་འཁོར་མཛད་དུས་དགེ་འདུན་ཁྲི་ཕྲག་བདུན་ལྷག་ལ། གསུམ་བར་དུ། གསེར་ཞོ་རེ་རེ་ཕུལ་འདུག དེ་རྟིང་ཡང་། བླ་མ་འདིས། གོང་དུ་བྱོན། དབང་བསྐུར་རིམ་པར་མཛད་པའི་དབང་ཡོན་ལ། རྒྱལ་པོས་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་དང་། རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་མོ་ཕུལ།”[48] ཞེས་གསལ་བས། ཕྱི་ལོ་1277 ལོར་རྒྱལ་བུ་ཇིམ་ཀིམ་གྱིས་ཆོས་འཁྲོར་མཛད་དུས་དགེ་འདུན་ཁྲི་ཕྲག་བདུན་ལྷག་ལ་ཉིན་གསུམ་བར་དུ་གསེར་ཞོ་རེ་རེ་ཕུལ་ཏེ། རྗེས་ནས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་བྱོན་པ་གསལ་ཡང་། ཕྱི་ལོ་1278 ལོར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ས་སྐྱ་རང་ན་བཞུགས་པ་ཁོང་ཉིད་ཀྱི་གསུང་རྩོམ་དག་ལས་གསལ་བོ་རྟོགས་སླ་ཡང་། ཕྱི་ལོ་1279 ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་གསུང་རྩོམ་ཅི་ཡང་བརྩམས་གནང་མི་འདུག་པས། ཁོང་ཉིད་རྒྱལ་ཡུལ་དུ་ཕེབས་ནས་གསུང་རྩོམ་འབྲི་རྒྱུའི་དུས་ཚོད་མ་རག་པར་སེམས། སྐབས་དེར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་རྒྱུད་གསུམ་གྱི་དབང་མོ་ཆེ་ཐེངས་གསུམ་པ་དེ་བསྩལ་ཏེ་དབང་ཡོན་ལ་རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་མོ་ཕུལ་བ་གསལ་ཏེ། “དབང་ཡོན་རྟོང་མ་ལ། བླ་མའི་བཀའ་བཞིན་རྒྱའི་ཡུར་མ་ཆེན་མོ་ཕུལ་ནས། རྒྱ་མི་ཁྲི་ཕྲག་མང་པོ་སྲོག་ཐར་དུ་བཅུག་འདུག དེ་དུས། བླ་མ་འཕགས་པས། བསྔོ་བ། སྨོན་ལམ་འདི་ལྟར་མཛད་དོ།། ནམ་མཁའི་ཁམས་ནི་ཁྲག་གི་མདོག་དམར།། རྐང་ལེབ་རོ་ཡི་ཕྱིའི་རྒྱ་མཚོ་ཁེངས།། འདི་འདྲ་བཅད་པའི་དགེ་བ་གང་དེ་ཡིས།། མཁྱེན་རབ་དབང་ཕྱུག་ཐུགས་དགོངས་ཕྱིར་དང་།། ཕན་བདེའི་བསྟན་པར་རབ་ཏུ་རྒྱས་ཕྱིར་དང་།། མི་དབང་སྐུ་ཚེ་ཤིན་ཏུ་བརྟན་ཕྱིར་བསྔོ།།”[49] ཞེས་སྨོན་ལམ་བཏབ་པ་གསལ་ལ། མདོ་དོན་སྐབས་དེར་རྒྱ་ཡུལ་གྱི་འགྲོ་བ་མང་པོའི་ཚེ་སྲོག་སྐྱབས་པའི་ཕྱག་ལས་རླབས་ཆེན་མཛད་གནང་ཡོད། གོང་དུ་གླེང་བ་ལྟར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་རྒྱའི་ཕོ་བྲང་ཏའི་ཏུར་ཐེངས་གསུམ་བྱོན་པའི་སྐབས་སོ་སོར་རྒྱུད་གསུམ་གྱི་དབང་མོ་ཆེ་བསྩལ་གནང་བར་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་དབང་ཡོན་ལ་ཐོག་མ་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་། དབང་ཡོན་ཐེངས་གཉིས་པར་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ། དབང་ཡོན་ཐེངས་གསུམ་པར་རྒྱ་ཡི་མི་ཡུར་ཆེན་མོ་ཕུལ་ཚུལ་བཤད་ཟོན་ཏོ།།
ཕྱི་ལོ་1280 ལོར་སླར་ཡང་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ས་སྐྱར་ཞབས་གསོལ་བདེ་བར་འཁོད་ནས་ཡུན་རིང་མ་བཞུགས་པར་སྐུ་མྱ་ངན་ལས་འདས། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོར་“བླ་མ་འདིས་གདན་ས་ལོ་སུམ་ཅུ་སོ་དྲུག་མཛད་དེ། དགུང་ལོ་ཞེ་དྲུག་པ། ལྕགས་ཕོ་འབྲུག་(1280)གི་ལོ། སྨལ་པོ་ཟླ་བའི་ཉི་ཤུ་གཉིས་ཀྱི་སྔ་དྲོ། ཉི་མ་དང་། མེ་བཞིན་འཕྲོད་པའི་ཚེ། དཀོན་མཆོག་ལ་མཆོད་པ་རྒྱ་ཆེན་པོ་བཤོམས་གསུངས། སྐྱིལ་མོ་དཀྲུངས་མཛད། རྡོ་རྗེ་དྲིལ་བུ་ཐུགས་ཁར་བསྒོམ་ནས། རྩེ་གཅིག་ཏུ་བཞུགས་པའི་ངང་ལ། ངོ་མཚར་པའི་བལྟས་དུ་མ་དང་བཅས་ཏེ། དཔལ་ས་སྐྱའི་ལྷ་ཁང་བླ་བྲང་དུ་བདེ་བར་གཤེགས་སོ།།”[50] ཞེས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ས་སྐྱའི་ལྷང་ཁང་བླ་བྲང་དུ་སྐུ་བདེ་བར་གཤེགས་ཚུལ་གསུངས་ཀྱང་། ངག་རྒྱུན་ལྟར་ན་དཔོན་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ལ་དུག་དྲངས་ནས་བཀྲོངས་ཚུལ་བཤད་པ་བདེན་ཤས་ཆེ་སྟེ། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་མཛད་པའི་རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་རུ། “སང་གྷ། སོན་ཇིང་དབེན་གྱི་དུ་བསྐོས་ཡོད་པའི་སྐབས་སུ། བླ་མ་ས་སྐྱར་བྱོན། དཔོན་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོས། དམ་ཉམས་བྱས་པའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གྱིས། གོང་དུ་ཞུ་བ་བཏང་པས། ས་སྐྱ་པ་དང་སྒོས་སུ་འབྲེལ་ཆེ་བས། ཞབས་ཏོག་གྲུབ་པར་དགོངས་ནས། མི་ཆེན་སང་གྷས་མགོ་བྱས། ཁྲིམས་དམག་སྟོབས་ཆེ་བ་འགྲིམ་གསུངས་པའི་ལུང་བྱུང་པས། སང་གྷས། བོད་དབུས་གཙང་ས་རོང་དོགས། དམག་པོ་ཆེ་ཤོང་ས་མེད། རྩ་བའི་ཧོར་དམག་ཁྲི་ཚོགས་བདུན་གྱི་སྟེང་དུ། མདོ་སྟོད་སྨད་དང་བཅས་པས། དམག་འབུམ་ཕྲག་གཅིག་ལྷག་ཡོང་། དེས་འཆུན་པས། དེ་བཞིན་གྱིས། བཀའ་གནང་དགོས་ཞུས་པས། དེ་ལྟར་ཡིན་ཆུག་གསུངས་པ་བྱུང་ནས། ཁྲིམས་དམག་སྟེགས། འོ་ཡུག་མེ་ཏོག་ལུང་དུ་སླེབ་པ་དང་། ས་ཁད་ཡངས་པས། ལྷ་ཤངས་ནང་ལ་དམག་ལམ་བྱེད་རྩིས་ཡོད་པ། ཆབས་མི་གྲོང་ན། བླ་མའི་འཕགས་པའི་གསོལ་ཇ་བ་མི་ཆེན་སང་གྷ་དང་གྲོགས་མཆེད། སློབ་དཔོན་བློ་གྲོས་བཟང་པོ་བྱ་བ་ཡོད་པ་དེས། དམག་སྒར་དུ་ཇ་ཞལ་ལ་བྱོན། མཇལ་བའི་ཞུ་འབུལ་བྱས་པས། དམག་ལམ་ལང་འགྲོ་ནང་ལ་སྐྱོག་ཐུབ། ཧོར་དམག་གི་ཁ་འབེབས། ཐུལ་འཇུག་ལ། སྔ་སོར། ལང་འགྲོ་ཁང་དམར་གྱི་ས་མཁར་ཕབས་བབས་བླང་། དེ་རྟིང་། དཔལ་རྣམས་བྱ་རོག་ཚང་གི་མཁར་ལ། གྱོགས་སྐོར་རྒྱག་དྲག་པོ་བྱ་ནས། ཀུན་དགའ་བཟང་པོ་ཁྲིམས་ལ་བསྒྲལ། དམག་པོ་ཆེའི་བྱ་བ་མཐར་ཕྱིན་པར་བྱས། བླ་མ་དང་། དགོན་ཕྲ་མོ་ལ་མོས་པ་དང་། དད་གུས་ཆེ་བའི་སྟོབས་ཀྱིས། ས་སྐྱར་བྱོན། བཅགས་ཆུང་བྲག་ཁང་ཤར་འདི། ཁོང་གིས་བཞེངས་ནས། སྒོའི་གཡང་ཚེ་ཡང་། རྒྱ་ལུགས་སུ་ཡོད་ཅིང་། བླ་མའི་དྲུང་དུ། ཕྱིས་ཀྱང་ཡོང་པའི་དགོངས་པ་མཛད་པར་གདའ། དེ་རྟིང་། ཁྲིམས་དམག་བྱིན་པ་ཕྱིར་ལོག སྤོམ་ཕོར་སྒང་ནས། ཉི་མ་མགོན་དང་། དར་དགེས་མགོ་བྱས། དམག་རག་བཏུས། བརྒྱ་དང་དྲུག་ཅུ། སློབ་དཔོན་དྷརྨ་ཕ་ལའི་སྐུ་བསྲུང་ལ་བཞག ཧོར་དམག་སྟོང་སྐོར་བདུན་གྱི་ནང་ནས། བདུན་བརྒྱ། སྟོད་ཧོར་གྱི་སོ་ཁ་བསྲུང་མི་ལ་བཞགས། གནམ་དགོན་སར་དུ། ཨུ་དམར་ཆག་གིས་མགོ་བྱས། སྦ་རག་གི་དམག་བྱས། སེ་རི་རོང་ལ་བཞག ཨུས་ཕུར་གྱི་དམག ལྕགས་རྩེ་བྲི་ཁུ་དང་། ཡ་འབྲོག་དུ། དུང་རེང་གི་ཁ་གནོན་ལ་བཞག རྡོར་བན་ཐུ་མན་གྱི་དམག་གདན་ས་སྤྱིའི་ཞབས་ཏོག་ལ། འདམ་ན་མར། ནང་རོང་ལ་སོགས་བྱང་གི་རྩ་ཁ་ལ་བཞག་པའང་། སང་གྷའི་དྲིན།”[51] ཞེས་གསལ། དེ་ལྟར་ན་དཔོན་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པར་དམ་ཉམས་བྱས་ཏེ་དུག་དྲངས་པ་གསལ་ཏེ། མི་ཆེན་སང་གྷས་དམག་དཔོན་བྱས་ཏེ་ཧོར་བོད་དམག་དཔུང་སྟོབས་ཆེ་བ་དྲངས་ནས་བོད་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་སླེབས་ནས་དཔོན་ཆེན་རྒྱལ་བ་བཟང་པོ་ཁྲིམས་ལ་བསྒྲལ། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་ས་སྐྱའི་གདོང་རབས་སུའང་། “དེ་ནས་པུར་རུས་ནག་པོར་བྱུང་བ་དང་། ལྷག་པར་བླ་མ་གཤེགས་པའི་གཏམ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་སྐྱེལ་བར་ཕྱིན་ན་རྒྱལ་པོའི་ཆད་པ་འོང་ཟེར་ནས་སུས་ཀྱང་འགྲོ་མ་འདོད་པ་ལ། གདུང་རུས་རྣམས་ལ་བ་སོ་བརྡུངས་ནས་བསྲེས་ཏེ་ཏི་ཤྲྭི་གྲགས་པ་འོད་ཟེར་བདག་ཉིད་ཆེན་པོའི་མཆོད་དཔོན་ཡིན་པས། དེ་ན་རེ། ད་ཆད་པ་བྱུང་ཡང་བླ་མའི་ཆེད་ཡིན་པས་ངས་ཕྱིན་གྱིས་གསུངས་ནས་སྐུ་གདུང་ལ་ཁྲུས་གསོལ་མཛད་ཀྱིན་ཕེབས་ཏེ།”[52] ཞེས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་སྐུ་གདུང་ནག་པོར་གྱུར་བ་ནི་ཕལ་ཆེར་ཁོང་ལ་དུག་དྲངས་བཞག་པ་གསལ་བོ་རེད། ཧོར་རྒྱལ་གྱིས་བོད་དུ་མི་ཆེན་སང་གྷས་དམག་དཔོན་བྱས་ཏེ་དམག་རྒྱག་བཅུག་པའི་དོན་རྐྱེན་དང་། དཔོན་ཆེན་རྒྱལ་བ་བཟང་པོ་དམག་གིས་ཁྲིམས་ལ་བསྒྲལ་དགོས་པའི་དོན་རྐྱེན། འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་པུར་རུས་ནག་པོར་གྱུར་དགོས་དོན། འགྲོ་བའི་མགོན་པོ་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་སྐུ་གཤེགས་པར་གོང་མར་ཞུས་ཡ་ལ་སྐྲག་སྣང་འཆར་དོན་དག་ལ་དབྱེ་ཞིབ་དང་མནོ་བསམ་བཏང་ཚེ་བླ་མ་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེ་ལ་ལྐོག་གཡོ་ངན་གསོད་ཀྱིས་དུག་དྲངས་ནས་བཀྲོངས་པ་རྟོགས་སླ་བ་ཞིག་ཏུ་འཁུམས།
འོན་ཀྱང་པཎ་ཆེན་བསོད་ནམས་གྲགས་པས་མཛད་པའི་དེབ་ཐེར་དམར་པོ་གསར་མ་རུ། “དགུང་ལོ་ཞེ་དྲུག་པ་ལྕགས་འབྲུག་ལ་སྐུ་ཞི་བར་གཤེགས། དེ་ཡང་བླ་མ་རིན་པོ་ཆེ་དང་དཔོན་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་གི་བར་དུ་ཉེ་གནས་ཆེན་མོས་ཕྲ་མ་བཅུག་ནས་བླ་མའང་མ་དགྱེས། འདི་ཁོག་ཏུ་བཞག་ནས་ལྐོག་ཏུ་ཉེ་གནས་ཀྱིས་རྒྱལ་པོ་ལ་ཡི་གེ་ཕུལ་བའི་རྐྱེན་བླ་མ་གཤེགས(ཧོར་དམག་བོད་དུ་བོས་པ་དགོངས་དོགས་ནས་ཉེ་གནས་ཀྱིས་བཀྲོངས་ཞེས་ཀྱང་ཟེར)པའི་ཕྱི་ལོ་ལྕགས་སྦྲུལ་ལ་སེ་ཆེན་གྱི་ལུང་གིས་ཧོར་དམག་བོད་དུ་ཤོར་ཏེ། ཉང་སྨད་བྱ་རོག་རྫོང་ཕབ་ནས་དཔོན་ཆེན་པོ་བསད། དེ་ཡང་ཁོ་འཆི་ཁར་གོས་དཀར་པོ་དང་ཞྭ་ནག་པོ་ཞིག་གྱོན་འདུག་པའི་གཏམ་ཕྱིས་སུ་རྒྱལ་པོས་གསན་ནས་ཉེས་པ་མེད་པའི་བརྡར་དགོངས་ནས་དམག་དཔོན་རྣམས་ལ་བཀའ་བཀྱོན་ཕེབས་པ་ཡིན་འདུག”[53] ཅེས་གླེང་བ་ནི་བོད་མི་ནང་ཁུལ་འཆམ་མཐུན་དང་ཆིག་སྒྲིག་མེད་པ་ནི་འུ་ཅག་གི་གཏམ་དཔེར་གྲི་ངན་ལག་པའི་ཐོག་ལ་རྣོ། ཁྱི་ངན་སྤྲང་པོ་ཐོག་ལ་བཙན་ཞེས་པ་ལྟར་འུ་ཅག་ནང་དམེ་ཕན་ཚུན་རྒྱག་སྐབས་གཅིག་ལས་གཉིས་ངར་གྱི་ཟོལ་འདྲ་བ་ཞིག་འདུག་ཀྱང་། ཧོར་དམག་དང་རྒྱ་དམག་གིས་འུ་ཅག་གི་ནང་མི་སྤུན་མཆེད། རང་ལ་བདག་པའི་ས་ཞིང་དེ་དག་བཙན་གྱིས་འཕྲོག་ནས་ཉེས་མེད་གཅར་བརྡུང་ཇི་ལྟར་བྱས་ཀྱང་ཡ་ལན་བཙན་པོ་སློག་ཐུབ་ཀྱི་མེད་པ་ནི་མི་གཤིས་སྐྱོ་དྲག་པ་མིན་ནམ་སྙམ། ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན་གྱིས་རང་རེ་བོད་པ་རྣམས་ཀྱིས་ཁ་གཏམ་དུ་སྐེ་དམར་པོ་བཅད་ཀྱང་ཁྲག་དཀར་པོ་ཐོན་ཡོང་ཟེར་བ་དང་། མི་དཀར་པོ་ལ་ཞྭ་ནག་པོ་གཡོགས་བྱུང་ཞེས་ཉེས་མེད་ལ་ཉེས་འགེལ་བྱུང་བའི་བརྡར་བརྗོད་བཞིན་པ་འདི་ཡང་སྐབས་དེ་དུས་ནས་བྱུང་བའི་ཤོད་སྲོལ་ཞིག་ཡིན་འདུག ཅེས་གསུངས་པ་དང་། ཡང་“གོང་གི་ལོ་རྒྱུས་དེ་དག་ནི་ཉེ་གནས་ཀྱིས་ཕྲ་མ་བྱས་པ་དང་། བླ་མ་བཀྲོངས། དཔོན་ཆེན་ནག་མེད་བསད་པ་སོགས་གནའ་བོའི་ངག་རྒྱུན་དང་མཐུན་འདུག་ཀྱང་། སྐེ་གཅོད་སྐབས་ཁྲག་དཀར་པོ་ཐོན་ཟེར་བའི་ཡིག་ཆ་མ་མཐོང་། གང་ལྟར་དེ་ལྟ་བུའི་མཛད་པ་ཁམས་ཆེན་པོ་དང་། ཧོར་དམག་བོད་དུ་ཡོང་སྟེ་བརྡབས་གསིགས་ཆེན་པོ་བྱུང་བ་སོགས་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ཁག་ལ་ཞལ་གསལ་མ་འཁོད་པ་ནི། གདུང་རབས་མཛད་པ་པོ་རྣམས་ལ་མཛད་དཀའ་ཞིག་བྱུང་བ་མིན་ནམ་སྙམ་མོ།།”[54] ཞེས་མདོ་དོན་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེ་སྐུ་བཀྲོངས་མཁན་ཉེ་གནས་ཆེན་མོ་བ་ཡིན་པ་དང་། དཔོན་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོ་ལ་ཉེས་མེད་ཉེས་འགེལ་བྱུང་སྟེ་ཁྲིམས་ལ་བསྒྲལ་ཅིང་། དོན་དངོས་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་སུ་ལོ་རྒྱུས་གལ་གནད་ཅན་མང་དག་ཅིག་མ་བཀོད་པ་ནི་ཞྭ་སྒབ་པས་གསུངས་པ་བཞིན་སྐབས་དེར་མཛད་དཀའ་བ་ཞིག་བྱུང་བ་བསྙོན་མེད་ཡིན་ནོ།།
ས་བཅད་དྲུག་པ། བོད་དུ་འཇའ་མོ་འཛུགས་དགོས་པའི་གནད་དོན་དང་འཇའ་མོ་ཉེར་བདུན་བཙུགས་ཚུལ།
བོད་ཁམས་སུ་འཇའ་མོ་གསར་འཛུགས་བྱ་མཁན་ཐོག་མ་མི་ཆེན་དས་སྨན་ཞེས་པ་ཡིན་ཞིང་། ཡོན་གོང་མའི་དབུ་བླའང་མཛད། ཕྱི་ལོ་1260 ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་རྒྱའི་ཅོང་ཏོའི་མཁར་ན་བཞུགས་ཤིང་། རྒྱའི་ཡུལ་དུ་ཕྱི་ལོ་1260 – 1264 བར་ལོ་བཞི་བཞུགས་པ་ཕྱག་བྲིས་དག་ལས་གསལ་ལ། དེ་ལྟར་ན་ཕྱི་ལོ་1260 – 1264 བར་དུ་བོད་ཁམས་སུ་འཇའ་མོ་བཙུགས་ཟིན་པར་ངེས་ཏེ། ཕྱི་ལོ་1265 ཤིང་མོ་གླང་ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ས་སྐྱར་སྐུ་བཞུགས་ཡོད་པའང་བཀའ་ཤོག་འདི་ལས་གསལ་བོ་རྟོགས་ངེས། འཇའ་མོ་འཛུགས་དོན་ཀྱང་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཕྱིར་ས་སྐྱར་ཆིབས་བསྒྱུར་གནང་སྐབས་ཕེབས་ལམ་བདེ་དགོས་པ་ཡིན་ཕྱིར། འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ས་སྐྱར་མ་ཕེབས་སྔོན་ནས་འཇམ་མོ་བཙུགས་ཟིན་པ་རྟོགས་ནུས་ཏེ། ཕྱི་ལོ་1268 ལོར་བོད་དབུས་གཙང་མངའ་རིས་བཅས་ཀྱི་ཡུལ་ཁམས་གཏན་འབེབས་མ་བྱས་པའི་སྔོན་ནས་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་གཏན་ཁེལ་བྱས་ཟིན་པ་མ་ཟད། ཕྱི་ལོ་1265 ཡར་སྔོན་ནས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་དབང་ཡོན་ལ་ཕུལ་ཟིན་འདུག སྤྱིར་ཁྲི་སྐོར་ཞེས་པའི་མིང་དེ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོའི་སྐུ་རིང་བྱུང་འདུག་ཀྱང་། དབུས་གཙང་ས་ཁུལ་གྱི་ཐེམ་དུད་སྔོན་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་སྐུ་འཚོ་བཞུགས་སྐབས་ནས་གཏན་འབེབས་གནང་ཡོད་པ་ཆོས་རྗེ་ས་པཎ་མཆོག་གིས་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་བསྐུར་གནང་བའི་བཀའ་ཤོག་ལས་གསལ་པོ་ཤེས་ཏེ། “ས་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་སྡེ། སོ་སོའི་དཔོན་གང་ཡོད་པ་དེ་དཔོན་དུ་བསྐོས། ས་སྐྱ་པའི་གསེར་ཡིག་པ་དང་དངུལ་ཡིག་པ་བོས་ལ། ངེད་ཀྱི་ད་ར་ཁ ་ཆེ་འདི་བསྐོས་ན་འཐད་ཟེར་བའི་ངོ་སྤྲོད་གྱིས་ལ་ཕར་འགྲོ་ཚུར་འགྲོའི་བང་ཆེན་པ་གོ་ཆོད་པ་ཚུད། དེ་ནས་དཔོན་གྱི་མིང་། མི་སྡེའི་གྲངས། འདབ་ནོར་གྱི་ཚད་ཡི་གེ་ལེགས་པ་གསུམ་གྱིས་ལ། གཅིག་ངེད་ལ་སྐུར། གཅིག་ས་སྐྱར་ཞོག གཅིག་རང་རང་གི་དཔོན་གྱིས་བཟུང་།”[55] ཞེས་གསལ་བས། སྐབས་དེར་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་བརྩིས་པ་གསལ་བོ་རེད། དེ་ལྟར་ཧོར་རྒྱལ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་དང་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་གཉིས་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་བྱུང་ནས་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་རྒྱལ་ཁྲིར་འཁོད་ནས་མི་ཆེན་དས་སྨན་[56]ཞེས་པ་བོད་ཁམས་སུ་མངགས་དོན་འདི་ལྟར། “དས་སྨན་གྱི་ཞུས་པ། རྒྱལ་པོ་ཁྱེད་ཀྱི་ལུང་བཞིན་འགྲོ་བར་བྱས། དེ་ལྟར་ནའང་། བོད་བྱ་བ། མི་ཐུ་མོར་འདུག་པ་དང་། ཁོང་རང་གི་རྒྱལ་ཁྲིམས་ཞིག རྒྱ་ཧོར་གྱི་ཁྲིམས། ཇི་བཞིན་མ་འཇགས། སོ་ཁ་རྣམས་ཀྱང་མ་ཚུགས་པར་འདུག་པས། ཕར་ཕྱིར་གྱི་མཐུན་རྐྱེན་སྦྱོར་བ་དང་། བྱ་བ་ཆེན་པོ་གྲུབ་པ་ཇི་ལྟར་ཡོང་བ་ཡིན་ཟེར། ཡང་རྒྱལ་པོའི་ལུང་གིས། རང་ལ། བོད་བྱིང་པོ་འོག་ཏུ་ཆུག་ཡོད་པར་འདུག་ཟེར་བའི་གཏམ་སྙན་ཐོབ་པ་དེས་ཆོག”[57] གཅེས་བཀའ་བཏང་འདུག་པར་དཔག་ན། ཕྱི་ལོ་1260 ཡས་མས་སུ་བོད་ཁམས་ཧོར་གྱི་དབང་བསྒྱུར་བྱེད་ཐུབ་མེད་པ་གསལ་ལ། དེང་གི་ལོ་རྒྱུས་ཕལ་མོ་ཆེའི་ནང་ལ་ཕྱི་ལོ་1253 ནས་བོད་དེ་ཧོར་གྱིས་བསྒྱུར་འོག་ཡོད་ཚུལ་འཆད་པ་ནི་དག་པར་མ་མཐོང་ཞིང་། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཡོན་གོང་མའི་རྒྱལ་ཁྲིར་བྱོན་ཏེ་གཞི་ནས་བོད་ཧོར་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བྱ་འདོད་ཀྱི་འབད་པ་གནང་བ་གསལ།
དེ་ལྟར་འཇའ་མོ་འཛུགས་དོན་ཡང་ཐོག་མ་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ཕེབས་ལམ་སྟབས་བདེ་དང་བདེ་འཇགས་ཀྱི་ཆེད་དུ་གཅིག་པོ་མིན་ཏེ། དང་པོ། བོད་ཁམས་ཧོར་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བྱ་འདོད་ཀྱི་འདུན་པ་དང་། གཉིས་པ། འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་གཙོས་བོད་དང་ཧོར་གྱི་གསེར་ཡིག་པ་དག་ཕེབས་ལམ་སྟབས་བདེ་དང་བདེ་འཇགས་ཀྱི་སླད་མདོ་སྟོད་སྨད་ནས་དབུས་གཙང་བར་འཇམ་མོའམ་ས་ཚིགས་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་བཙུགས་མོད། མདོ་དོན་མི་ཆེན་དས་སྨན་ཞེས་པ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་བོད་ཁམས་སུ་མངགས་ཏེ། “ས་སྐྱ་མན་ལ། འཇའ་མོ་ཆེ་ཆུང་དུ་འོས། ས་འཇམ་རྩུབ། མི་སྡེ་དར་རྒུད། རྒྱ་འཇམ་ལ་དེས་ལས་ཚུགས་ཤོག བླ་མ་འཕགས་པ་ཡར་ཕེབས་དུས། འབྱོན་ལམ་བདེ་དགོས་པ་ཡིན། ཡང་དོན་གཅིག་ལ། ཁྱོད་སོན་ཇིང་དབེན་དུ་བཀོད་པ་ལ། བོད་ཀྱི་གནས་ལུགས་རྣམས་ཞིབ་པར་གོ་ན། གན་པའི་བྱ་བ་ཆེན་པོ་བྱེད་པ་དང་། མི་མང་པོ་ལ་ཕན་པ་ཡིན་པས་སོང་ཤིག་གསུངས་ནས། བླ་མའི་བཀའ་ཤོག་དང་། རྒྱལ་པོའི་འཇའ་ས་དགོས་པ་རྣམས་གནང་། དས་སྨན་འཁོར་མང་པོ་དང་བཅས་པའི་ཡར་ཕྱིར་གྱི་ཆས། བོད་ཀྱི་བན་སྐྱ་རྒན་མགོ་དྲག་རིམ། སྤྱིར་དགོས་ལ། གནང་སྤྱིན་གྱི་ཆར་རྐྱེན་བཟང་པོ་དང་བཅས་པ། གན་མཛོད་ཆེ་ཆུང་ནས་བསྐུར་ཏེ། ཡར་ཡོང་། ཐོག་མར་བོད་དུ། བསྟན་པ་ཕྱི་དར་གྱི། ཆོས་བྱུང་པ་ཡིན་པས། མདོ་སྨད་ཀྱི་ས་དན་ཏིག་ཤེལ་གྱི་ལྷ་ཁང་དང་། མདོ་སྟོད། གཙོ་མདོ་བསམ་འགྲུབ། གཙང་། དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་རྣམས་སུ་རིམ་པར། མི་མང་པོ་བསགས། ལ་གང་འོད (གང་ལ་གང་འོས) ཀྱི་གནང་སྦྱིན་སྤྲད། བཀའ་ལུང་རྣམས་བསྒྲགས་ཤིང་། རྒྱ་བོད་ཀྱི་སོ་འཚམས་ནས། ས་སྐྱ་མན་ལ། འཇམ་ཆེན། ཀུན་དྲིལ་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་གཙུགས། སོ་སོར་ཕྱེ་ན། མདོ་སྨད་པ་འཇམ་པས། འཇའ་མོ་བདུན མདོ་སྟོད་ལ། འཇའ་མོ་དགུ དབུས་གཙང་ལ་འཇའ་མོ་བཅུ་གཅིག དེའི་ནང་ནས་ཀྱང་། དབུས་པ་འཇའ་འཇའ་མོ་འཛིན་དགོས་པ་ལ། སོ་ཤག རྩི་བར། ཤ་ཕོ། རྐོང་། དགོན་གསར། གྱ་བ་དང་བདུན། གཙང་པས་འཛིན་དགོས་པ་ལ། སྟག ཚོང་འདུས། དར་ལུངས། གྲོམ་མདའ་རང་དང་བཞི་བཙུགས། སོ་སོའི་ཁྲིས་སྐོར་རྣམས་ཀྱིས། འཇམ་སྐྱོར་འདབ་པའི་བཀོད་པ་བྱས། བོད་བྱིང་པོ་ལ། རྒྱལ་པོ་ཡོན་མཆོད་ཀྱི་བཀའ་ལུང་ཕྲོད། ས་སྐྱ་འཁོར། བོད་སྤྱིར་རྒོད་ཀྱི་གནས་ལུགས་ཐམས་ཅད། ཁོང་དུ་ཆུག་ནས། རྒྱལ་པོའི་དྲུང་དུ་སླེབ། རྒྱུ་མཚན་རྣམས་ཞུས་པས། གོ་ཆོད་འདུག་གསུངས། གསོལ་རས་དང་། གནང་སྦྱིན་བཟང་པོ་བྱིན། སོན་བྱིང་དབེན་གྱི་ཁྲིམས་དར། རྩ་བའི་དཔོན་ཆེན་ལ་བསྐོས། བོད་ཀྱི་མཇའ་མོ་རྣམས། གསར་བཙུག་ཡིན་པས། འཇག་པར་བྱེད་པའི་མི་གཅིག་དགོས་པར་ཡོད་ཞུས་པས། མི་ཆེན་གྱི་ཨི་ཇི་ལག་ཟེར་བ་ལ། བོད་འཇམས་ཤེས་པའི་འཇའ་པ་དང་། ཐོང་ཇིའི་ལས་ཁ་བྱིན་ནས། ཡར་ལ་བཏང་། དེ་ནས་བཟུང་སྟེ། ཧོར་ས་སྐྱ་པ་ཡོན་དུ་ཇི་ཙམ་འབྲེལ་གྱི་བར་ལ། བོད་འཇམས་ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་པོ་བདེ་པོ་བདེ་མོར་འཇགས་པས། བླ་མ་དཔོན་ཆེན། ཧོར་བོད་ཀྱི་གསེར་ཡིག་པ་རྣམས། འབྱོན་ལམ་བདེ་ཞིང་། བོད་འབངས་བྱིང་པོ་སྐྱིད་པོར་བྱུང་སྐད། འདི་ནི་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས། ས་སྐྱར་གསེར་ཡིག་པ་མངགས་པའི་སྔན་མ་ཡིན་ཅིང་། སངས་རྒྱས་ཀྱི་བསྟན་པ་དང་། ས་སྐྱ་པ་ལ་ཤིན་ཏུ་དད་པའི་མི་དཔོན་བཟང་པོ་གཅིག་བྱུང་འདུག་པས། རྣམ་ཐར་ཟུར་ཙམ་བྲིས་པ་ཡིན།”[58] ཞེས་ཕྱིས་སུ་མི་ཆེན་དས་སྨན་སོན་བྱིང་དབེན་གྱི་ཁྲིམས་ཁང་གི་དཔོན་ཆེན་ལ་བསྐོས་འདུག་ཅིང་། མདོ་སྨད་དུ་འཇའ་མོ་བདུན་དང་། མདོ་སྟོད་ལ་འཇའ་མོ་དགུ དབུས་གཙང་ལ་འཇའ་མོ་བཅུ་གཅིག་བཙུགས་པ་གསལ་ཞིང་། ཀུན་དྲིལ་བའི་བོད་ཁམས་སུ་འཇའ་མོ་ཉེར་བདུན་བཙུགས་པ་གསལ། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་དམིགས་འདུན་གཉིས་ལས་དང་པོ་བོད་ཧོར་གྱིས་བདག་དབང་བསྒྱུར་འདོད་ཀྱི་འདུན་པ་དེ་འགྲུབ་མེད་ལ། འཇའ་མོ་བཙུགས་པའི་རྐྱེན་ལས་བོད་དང་ཧོར་དབར་ལ་སྔར་ལས་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་ས་བརྟན་དུ་བཏང་ཡོད་པ་ནི་གདོན་མི་ཟ་ཞིང་། རྒྱལ་པོའི་འཇའ་ས་དང་བླ་མའི་བཀའ་ཤོག་གནང་བ་ལྟར་འཇའ་མོ་བདེ་ལེགས་ངང་བཙུགས་ཏེ། བོད་ཁམས་སུ་འཇའ་མོའམ་ས་ཚིགས་དེ་དག་ལྟ་སྐྱོང་དང་སྲ་བརྟན་ཡོང་སླད་མི་ཆེན་ཨི་ཇི་ལག་ལ་ཐོང་ཇིའི་ལས་ཁ་གཏད་ནས་བཏང་། བླ་མའི་བཀའ་ཤོག་མེད་ཚེ་ཧོར་གྱི་དམག་དཔུང་སླེབས་ནས་བཙན་གྱིས་ས་ཚིགས་དེ་དག་བཙུགས་ན་མ་གཏོགས་བྱ་བ་དེ་འདྲ་འགྲུབ་མི་སྲིད་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། བོད་མི་དག་གིས་རང་གིས་བླ་མའི་བཀའ་གསུང་ལས་གཞན་པའི་མི་ཆེན་དཔོན་ཆེན་གང་གི་ཡང་བཀའ་གསུང་ཇི་འདྲ་མཆིས་རུང་ངོས་ལེན་བྱེད་མི་སྲིད་པ་ཤེས་ནས་བླ་མ་དང་རྒྱལ་པོ་གཉིས་ཀའི་འཇའ་ས་དང་བཀའ་ཤོག་གནང་དགོས་བྱུང་བ་གསལ། ངག་རྒྱུན་ལས་གོ་ཐོས་ལྟར་ན་འཇའ་མོའམ་ས་ཚིགས་དེ་དག་དམག་གི་རྟེན་གནས་ཡིན་ཚུལ་འཆད་པ་ནི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁུངས་ལྡན་དག་ལས་མ་མཐོང་བས་ཡང་དག་པར་མ་མཐོང་ངོ་།།
དེ་ལྟར་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་འཇམ་ཆེན་འཛིན་ལུགས་ནི་སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུ་སུ། “གཙང་ཕྱོགས་ཨ་ཀོན་མིང་གླིང་དང་།། དབུས་ཕྱོགས་སུ་ཏུ་ཨ་སྐྱིད་ཀྱིས།། རྩ་བའི་དུད་ཆེན་རྩིས་པ་དེས།། འཇམས་ཆེན་འཛིན་ལུགས་འདི་ཡིན་ནོ།། གཙང་ཕྱོགས་མི་སྡེ་མངའ་རིས་དང་བཅས་པས།། འཇམས་ཆེན་བཞི་འཛིན་འཇམས་རེ་མགོ་བརྒྱ།། དེ་ལ་ལྷོ་བྱང་མངའ་རིས་དང་བཅས་པས།། དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱར་འཇམས་ཆེན་གཅིག་དང་ནི།། ལྷོ་པས་མར་ལ་ཐུང་ངུ་འཇམ་ཆུང་གཅིག། མངའ་རིས་མི་སྡེས་ཞབ་ཁར་འཇམས་ཆུང་དང་།། གྱམ་རིངས་མཇམས་ཆུང་སྤོང་ལེན་དམག་འཇམས་འཛིན།། མ་ཕང་འཇམས་ཆུང་པུ་རངས་པས་འཛིན་ཅིང་།། གུ་གེ་ལྷོ་བྱང་གཉིས་ཀྱི་འཇམས་ཆུང་གཅིག ། མེ་ཏོག་སེ་རུར་འཛིན་ནོ་ཤེས་ལྡན་དག། ཆུ་མིག་ཁྲི་བསྐོར་སུམ་སྟོང་ཉག་གསུམ་གྱིས།། དར་ལུངས་འཇམས་ཆེན་འཛིན་པ་ཡིན།། ཞལ་ལུ་སུམ་སྟོང་བརྒྱད་བརྒྱ་དང་།། དགུ་བཅུ་རྩ་གཉིས་ཡིན་པ་ལ།། བྱ་རོགས་ཚངས་པ་བརྒྱད་བརྒྱ་དང་།། སུམ་ཅུ་རྩ་གཉིས་ཟུར་བཞག་ནས།། སུམ་སྟོང་དྲུག་ཅུས་ཚོང་འདུས་འཛིན།། ཡ་འབྲོག་ལེབ་ནི་བཅུ་དྲུག་དང་།། བྱ་རོག་ཚང་གི་རྟ་མགོ་ནི།། ཉི་ཤུ་རྩ་བརྒྱད་དེ་དང་ནི།། ཤངས་ཀྱི་ཆུ་ཕྱོགས་རྟ་མགོའི་གྲངས།། བཅུ་གཅིག་རྣམས་ཀྱིས་སྟག་འཇམས་འཛིན།། ཡར་སྲིབ་འཇམས་ཆུང་ཡ་འབྲོག་པས།། འཛིན་ནོ་དེ་དག་གཙང་ཕྱོགས་ཡིན།། དབུས་པས་སྔོན་དུས་འཇམས་འཛིན་ལུགས།། བསྟན་པར་བྱ་ཡི་དིང་སང་མིན།། གོ་པེ་འཇམས་སུ་འབྲི་ཁུང་པ།། ཧོར་དུད་སྟོང་ཕྲག་གསུམ་གྱིས་འཛིན།། ག་ར་འཇམས་སུ་བྱ་ཡུལ་བ།། ཉིས་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་ལྔ་བཅུའི་ཐོག། འཚལ་བའི་རེ་རྩ་ཐེ་བའི་དུས།། ཕྱེད་དང་བཞི་བརྒྱ་མནན་པ་ཡིས།། སྟོང་ཕྲག་གསུམ་གྱི་འཇམས་དེ་འཛིན།། སོག་འཇམས་རྒྱ་མ་པའི་དུད།། ཉིས་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ་ལ།། འཚལ་པའི་ཟུར་མཁར་རྩ་བའི་དུད།། ཕྱེད་དང་བཞི་བརྒྱ་མནན་པ་ཡིས།། སྟོང་ཕྲག་གསུམ་ཡོད་དེ་ཡིས་འཛིན།། རྩི་དབར་འཇའ་མོ་ཕག་གྲུ་པའི།། ཧོར་དུད་ཉིས་སྟོང་བཞི་བརྒྱ་དང་།། སུམ་ཅུ་རྩ་བརྒྱད་ཡོད་པའི་ཐོག། ས་སྟག་ཞེས་བྱས་སྟག་ལུང་བ།། ཧོར་དུད་ལྔ་བརྒྱ་འཛིན་པ་དང་།། ལྷག་པའི་དྲུག་བརྒྱ་མནན་པས་འཛིན།། ཤ་ཕོ་འཇམས་སུ་གྲུ་གུ་སྒང་།། ཁ་རག་འབྲུག་པ་དང་བཅས་དང་།། གྲ་མ་ཐང་པའི་ཉིས་བརྒྱ་དང་།། འོལ་ཁ་བ་ཡི་བཞི་སྡེ།། འདི་དག་རྣམས་དང་ལྷ་སྟག་གིས།། འཛིན་པ་ལྷ་རྟག་གོང་དུ་ཅད།། གཞན་རྣམས་ས་སྟག་ཞེས་བྱ་བས།། གཙང་ལ་ཡར་གཏོགས་གཙང་ལ་མནན།། རྐོང་འཇམས་གཡའ་བཟང་རྩ་བའི་དུད།། སྟོང་ཕྲག་གསུམ་གྱི་དགའ་བས་འཛིན།། འདི་དག་ཚུལ་ལུགས་ས་སྐྱ་པའི།། ནང་ཆེན་པ་དང་དུ་བདེན་ཤ།། གཞོན་ནུ་མགོན་ཞེས་བྱ་བ་ཡིས།། དེབ་ཐེར་ནང་བཞིན་བྲིས་པ་ཡིན།།”[59] ཞེས་གཙང་ཕྱོགས་སུ་ཨ་ཀོན་དང་མི་གླིང་གཉིས་ཀྱིས་ཐེམ་དུད་ཞིབ་བཤེར་དང་འཇའ་མོའམ་ས་ཚིགས་གཏན་འབེབས་དང་། དབུས་ཕྱོགས་སུ་སུ་ཏུ་དང་ཨ་སྐྱིད་གཉིས་ཀྱིས་ཐེམ་ཞིབ་བཤེར་དང་འཇའ་མོའམ་ས་ཚིགས་གཏན་འབེབས་བྱ་པ་དེ་དག་གཞོན་ནུ་མགོན་གྱི་དེབ་ཐེར་ནང་བཞིན་བྲིས་ཞེས་ཡིག་ཚོགས་ལ་མ་འཇིགས་པར་ཆ་ཚང་ཕབ་བཀོད་བྱས་པ་ལགས།
ས་བཅད་བདུན་པ། དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་དང་ཐེམ་དུད་ཞིབ་བཤེར་གླེང་བ།
དང་པོ། བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ལ་དབྱེ་དོན་གཙོ་བོ་དཔྱ་ཁྲལ་བསྡུ་སླད་དང་བོད་ཁམས་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་ཡོང་བར་ཐོག་མའི་རྨང་གཞི་ལྟ་བུ་ཞིག་བསྐྲུན་པ་ཡིན་ལ། ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་བརྩི་སྟངས་མི་འདྲ་བ་རེ་གཉིས་འདུག་ཅིང་། ལོ་རྒྱུས་འཕེལ་འགྲིབ་ཀྱི་དབང་གིས་མཚམས་རེ་སྔར་གྱི་ཁྲི་སྐོར་གཅིག་གཉིས་རྩ་མེད་དུ་གྱུར་ཏེ། ཁྲི་སྐོར་གསར་བ་དེ་འདྲ་བསྐོ་བཞག་གནང་སྲོལ་བྱུང་འདུག་ཀྱང་། བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་གྱི་གྲངས་བརྩི་སྟངས་རིམ་པ་འགའ་ཞིག་གཤམ་ནས་ངོ་སྤྲོད་མདོར་བསྡུས་བྱ་རྒྱུ་དང་། ཕྱིས་སུ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་འཇུག་གནང་མཁན་དག་གིས་ཁྲི་སྐོར་གསར་བ་གང་དག་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་གསར་འཛུགས་བྱས་པའི་སྐོར་ལ་དབྱེ་ཞིབ་བྱ་ཐུབ་ན་ད་དུང་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་འཐུས་ཚང་ཡོང་རྒྱུར་སྨན་པ་ཆེན་པོ་མཐོང་། གོང་དུ་དབྱེ་ཞིབ་བྱས་པ་ལྟར་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ནི་ཕྱི་ལོ་1260 ལོར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པར་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཡོན་གྱི་རྒྱལ་ཁྲིར་འཁོད་པའི་རྗེས་ལ་རྒྱའི་ཕོ་བྲང་ཏའི་ཏུར་(དེང་གི་པེ་ཅིན)བྱོན་ནས་དབང་ཐེངས་པོའི་དབང་ཡོན་ཏུ་བསྩལ་བ་གོང་དུ་གསལ། དེ་ལྟར་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ་དོན་ནི། དངོས་བྱུང་ལོ་རྒྱུས་ནི་ང་ཚོས་སེམས་ངོས་སུ་འཆར་བ་ལྟ་བུ་དེ་འདྲའི་སྟབས་བདེ་པོ་ཞིག་མིན་ཏེ། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཐེངས་དང་པོ་དབང་ཡོན་ལ་ཕུལ་དོན་སྙིང་པོ་ནི། གཅིག སྐབས་དེར་བོད་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་མ་གཏོགས་བོད་ཁམས་གཅིག་གྱུར་གྱི་ཁྲི་སྐོར་གྱི་ལམ་ལུགས་གསར་འཛུགས་བྱས་མེད། གཉིས། སྐབས་དེར་བོད་དབུས་གཙང་ཁུལ་ནི་བོད་ཀྱི་ས་ཁུལ་ལྟེ་གནས་གལ་ཆེན་ལ་བརྩི་གནང་བས་ཡིན། གསུམ། འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་ནི་ཧོར་རྒྱལ་པོ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་གྱི་དབུ་བླ་ཡིན་པ་དང་། བོད་ཁམས་སུ་བླ་མ་ཁོང་གི་མཚན་སྙན་ཁྱབ་སླད་ཧོར་གྱི་བཙན་ཤེད་དང་དཔུང་སྟོབས་ཀྱིས་བོད་ཁམས་ཀྱི་ལུགས་གཉིས་ཆབ་སྲིད་ཀྱི་བདག་དབང་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་ལས་སླ་མོར་བསྐྱངས་འཇུག་རྒྱུའི་སྔོན་འགྲོ་ལྟ་བུ་ཞིག་གི་ཚུལ་དུ་ཕུལ་བ་ལས། ཧོར་རང་གི་མངའ་འབངས་སུ་དབང་བསྒྱུར་བྱེད་ཐུབ་མེད་པ་གསལ་བོ་མངོན་ཏེ། ཧོར་གྱི་དཔོན་ཆེན་དང་། ལས་ཁུངས། དམག་དཔུང་དེ་དག་བོད་ཁམས་སུ་གནས་བཅས་ཏེ་བོད་ཁམས་དབང་བསྒྱུར་བའི་ལོ་རྒྱུས་གང་དུའང་མི་གསལ་ལ། མ་ཟད་ཁྲལ་དང་འུ་ལག་དེ་བས་ཀྱང་ཧོར་ལ་འབུལ་དགོས་ཚུལ་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་རྙིང་ཁུངས་ལྡན་དག་ན་གཅིག་ཀྱང་རྙེད་ཀྱི་མེད་པ་གསལ་བོ་ཡིན། མདོར་ན་བོད་ཁམས་ཡོངས་རྫོགས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་དབང་བསྒྱུར་བྱ་རྒྱུའི་སྟ་གོན་ཙམ་གྱི་ཚུལ་དུ་ཧོར་གྱིས་བཙན་ཤེད་དང་དཔུང་སྟོབས་ཀྱིས་ཕུལ་བ་ལགས། ཕུལ་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེའང་བོད་ཀྱི་བདག་དབང་ཡོངས་རྫོགས་ཧོར་ལ་ཡོད་པའི་ཚུལ་གྱིས་མིན་པར་ཕུལ་ཞེས་པ་ནི་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་གུས་ཞབས་ཀྱི་རྣམ་འགྱུར་ཞིག་གི་ཚུལ་དང་། བོད་ཁམས་ཀྱི་བདག་པོ་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་གནང་འཇུག་རྒྱུའི་རྣམ་པ་མཚོན་བྱེད་ཙམ་མངོན། དེ་ལྟར་པཎ་ཆེན་བསོད་ནམས་གྲགས་པས་མཛད་པའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་ལ་“ལུང་བསྒྱུར་བ་དང་ཁྲལ་བསྡུས་སླ་བའི་ཕྱིར་ཏུ་ཧོར་དུད་བརྩིས་ནས། གཙང་ནས་ལ་སྟོད་ལྷོ་བྱང་ཤངས་པ་གསུམ། ཆུ་ཞལ་མགུར་གསུམ་སྟེ་ཁྲི་སྐོར་དྲུག་དང་། དབུས་ནས་གཡའ་ཕག་ཐང་གསུམ། རྒྱ་འབྲི་ཚལ་གསུམ་སྟེ་ཁྲི་སྐོར་དྲུག་དང་། ཡར་འབྲོག་ཁྲི་སྐོར་ཏེ་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ལ་སོ་སོར་ཁྲི་དཔོན་བསྐོས་ནས་འཇའ་ས་གནང་ཞིང་།”[60] ཞེས་ངོས་འཛིན་གནང་ཞིང་། རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་ཀྱང་དེ་དང་གཅིག་མཚུངས་ངོས་འཛིན་གནང་འདུག་པ་གཤམ་དུ་གསལ།
སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་ལ་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་གྱི་གྲངས་བརྩི་སྟངས་ནི་“དབུས་གཙང་གི་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ་བ་ནི། མངའ་རིས་རྫོང་ཁའི་འོག་གི བློ་ད་ལོ་རྫོང་གསུམ་ཁྲི་བསྐོར་གཅིག ལ་སྟོད་ལྷོ་བྱང་། ཆུ་ཞལ་རྣམས་རེ་རེར་གྲངས་པས་ཁྲི་བསྐོར་བཞི། སྦྲ་བེར་ཁྱུང་གསུམ་ཁྲི་བསྐོར་གཅིག ཡ་འབྲོག མཚལ་པ་ཁྲི་བསྐོར་གཉིས། རྒྱ་འབྲི། གཡའ་ཕབ་༼ཕག༽ཁྲི་བསྐོར་བཞི། ཟུར་ནས་བསྡུས་པའི་གཅིག་བྱུང་བ། ཇ་ཡུལ་ཧོར་དུད་སྟོང་ཕྲག་གཅིག འབྲུག་པ་ཧོར་འདུས་དགུ་བརྒྱར་བྱེད། སྟོང་དང་དགུ་བརྒྱ་ཕྱེད་འཁྱེར་དུ། ཁྲི་བསྐོར་གཅིག་གི་བྱ་བ་སྒྲུབས། དེ་རྣམས་དྲིལ་བས་བཅུ་གསུམ་ཚད།”[61] ཅེས་བཀོད་འདུག རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་བརྩི་སྟངས་ནི་“ཁྱད་པར་ལ་སྟོད་ལྷོ་བྱང་། གུར་མོ། ཆུ་མིག ཤངས། ཞྭ་ལུ་སྟེ་གཙང་ཁྲི་དྲུག རྒྱ་མ། འབྲི་གུང་། ཚལ་པ། ཐང་པོ་ཆེ་བ། ཕག་གྲུ། གཡང་བཟང་སྟེ་དབུས་ཁྲི་དྲུག དབུས་གཙང་གི་མཚམས་སུ་ཡར་འབྲོག་ཁྲི་སྐོར་གཅིག་སྟེ་བོད་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་་་།”[62] ཞེས་ངོས་འཛིན་གནང་། ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན་གྱིས་མཛད་པའི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས་ནང་ལ་“ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ནི། ལ་སྟོད་ལྷོ་བྱང་གཉིས། ཆུ་མིག་དང་། ཞྭ་ལུ་གཉིས། བྱང་འབྲོག་དང་། མགུར་མོ་གཉིས་ཏེ་གཙང་ལ་ཁྲི་དྲུག འབྲི་གུང་དང་། ཕག་གྲུ། རྒྱ་མ། ཚལ་པ། གཡའ་བཟང་པ། བྱ་ཡུལ་བ་སྟེ་དབུས་ལ་ཁྲི་དྲུག དབུས་གཙང་གཉིས་ཀྱི་བར་ན་ཡར་འབྲོག་ཁྲི་སྐོར་གཅིག་བཅས་སོ།”[63] ཞེས་དེབ་ཀྱི་མཆན་དུ་བཀོད་ཡོད།《དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་》དང་།《ལྷོ་ཁའི་ཆོས་འབྱུང་སྐྱེས་མའི་ནུ་རིན།》གཉིས་སུ་གཅིག་མཚུངས་སུ་དྲངས་པ། ལ་སྟོད་ལྷོ། ལ་སྟོད་བྱང་། ཆུ་མིག གུར་མོ། ཞ་ལུ། ཤངས། རྒྱ་མ། འབྲི་གུང་། ཕག་གྲུ། ཚལ་པ། བྱ་ཡུལ། གཡའ་བཟང་། ཡར་འབྲོག་བཅས་ངོས་འཛིན་གནང་པ་དེ་དག གོང་དུ་བཤད་པ་ལྟར་ཁྲི་སྐོར་མི་འདྲ་རེ་གཉིས་རྩ་ནས་མི་འདྲ་བ་དེ་དག་དཔྱད་གཞི་ཞིག་གི་ཚུལ་དུ་འདིར་བཀོད་པ་ལགས།
གཉིས་པ། ཐེམ་དུད་དམ་ཐེམ་ཐོ་ཞིབ་བཤེར་གྱི་གྲངས་ནི་དབུས་གཙང་དང་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་བཅས་སུ་ཡུལ་ཁམས་གཏན་ལ་ཕབ་སྟེ་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་ཅི་ཙམ་མཆིས་པ་སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་སུ་བཀོད་འདུག་ལ། ཕྱི་ལོ་1268 ས་ཕོ་འབྲུག་ལོར་ཡོན་གོང་མ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་བོད་ཁམས་སུ་ཨ་ཀོན་དང་མི་གླིང་ཞེས་པའི་ཕོ་ཉ་གཉིས་མངགས་ཏེ་ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་མིང་བཏགས་པའི་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་བརྩིས་ཤིང་། ཕྱི་ལོ་1287 ལོར་ཧོར་གྱི་ཁྲིམས་ར་ཆེན་མོ་ནས་ཧོ་ཤུ་དང་ཨུ་ནུ་ཁན་གཉིས་བོད་ཁམས་སུ་བཏང་པ་དང་། དཔོན་ཆེན་ལྔ་པ་གཞོན་ནུ་དབང་ཕྱུག་དག་གིས་ཕྱེ་གསལ་ཆེན་མོ་སྟེ་དམག་ཁྲལ་དང་དཔྱ་ཁྲལ་བསྡུ་སྐབས་ས་ཚིགས་ཀྱི་རིམ་པ་ཕྱེས་ནས་ས་བཟང་ངན་དང་མི་སྡེའི་གྲངས་མང་ཉུང་ལ་གཞིགས་པའི་ཁྲལ་འབབ་ཆེ་ཆུང་གི་དབྱེ་བ་གསལ་བོ་མཛད་ཅེས་གསལ་ལ། དེ་ལྟར་སྟོད་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་དང་དབུས་གཙང་དག་གི་ཡུལ་ཁམས་གཏན་འབེབས་གནང་བའི་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་བརྩིས་པ་གཤམ་དུ་ཡིག་ཚོགས་ལ་མ་འཇིགས་པར་ཆ་ཚང་ཞིག་བཀོད་ཡོད་དེ།
སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་མཛད་པའི་རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོའི་ནང་ལ། “དེའི་ནང་ནས་དབུས་དང་གཙང་།། མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་དང་བཅས་པའི་ཡུམ་ཁམས་གཏན་ལ་དབབ་པ་དང་།། སྟོབས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་བསྒྱུར་བྱེད་པ།། རྒྱལ་པོའི་བླ་མའི་གདན་ས་མཆོག། དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱའི་མངའ་འོག་ན།། ཁྲི་སྐོར་ཆེན་པོ་མང་པོ་ཡིས།། རྒྱལ་ཆེན་ཞབས་ཏོག་སྒྲུབས་པའི་ཕྱིར།། བླ་མ་རྒྱལ་པོས་གདན་དྲངས་ནས།། བཅུ་ཕྲག་ལོ་ནི་སོང་བའི་དུས།། ས་ཕོ་འབྲུག་ནི་ཤར་བ་ན།། གོང་ནས་མངགས་པའི་གསེར་ཡིག་པ།། ཨ་ཀོན་མི་གླིང་གཉིས་ཡོང་ནས།། མི་སྡེ་ས་ཆ་དང་བཅས་པ།། ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་མིང་བཏགས་པའི།། རྩ་བའི་དུས་གྲངས་རྩིས་པ་དང་།། དེ་ནི་ལོའི་ཕྲེང་བ་ནི།། ཉི་ཤུ་སོང་ཚེ་མེ་ཕག་ལ།། ཁྲིམས་ར་ཆེན་པོ་ནས་མངགས་པའི།། ཧོ་ཤུ་ཨུ་ནུ་ཁན་གཉིས་དང་།། དངོན་ཆེན་གཞོན་ནུ་དབང་ཕྱུག་གིས།། རྒྱལ་ཁམས་ཆེ་གསལ་བྱས་མཐུས་ཀྱི།། དུས་གྲངས་རྩིས་པ་གང་ཡིན་པ།། བློ་གསལ་ཀུན་གྱི་དགའ་བའི་རྒྱན།། རིན་ཆེན་ཕྲེང་བ་བཟུང་བར་མཛོད།། སྟོད་ཀྱི་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་པོ།། པུ་རངས་གངས་རིས་སྐོར་བ་དང་།། གུ་གེ་གཡའ་ཡི་བསྐོར་དེ་དང་།། མང་ཡུལ་ཆུ་ཡིས་ཡོངས་བསྐོར་བ།། དེ་རྣམས་ཀུན་ཏུ་དྲིལ་བ་ལ།། རྩ་དུད་ཉིས་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་དང་།། སུམ་ཅུ་རྩ་ལྔར་ཀུན་ཀྱང་འདུས།། མངའ་བདག་འོག་ན་ཡོད་པ་ཡིས།། མངའ་རིས་ཕྱོགས་ཀྱི་མི་སྡེ་ལ།། བདུན་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་རྩ་བདུན་ནོ།། ལ་སྟོད་ལྷོ་པའི་དུད་ཀྱི་གྲངས།། སྟོང་དང་བརྒྱད་ཅུ་རྩ་དགུ་ཡིན།། ལ་སྟོད་བྱང་པ་ལ་གཏོགས་པ།། ཉིས་སྟོང་ཉིས་བརྒྱ་བཅུར་འདུས།། ལྷ་སྡེ་གཞུང་པ་ཟུར་ན་གསལ།། དེ་ནས་ཆུ་མིག་ཁྲི་བསྐོར་ལ།། ཧོར་དུས་སུམ་སྟོང་ཉག་གསུམ་ཡིན།། ཞལ་ལུ་ཁྲི་སྐོར་སུམ་སྟོང་དང་།། བརྒྱད་བརྒྱ་དགུ་བཅུ་རྩ་གཉིས་ཡོད།། བྱང་འབྲོག་ཁྲི་བསྐོར་རྟིང་ལ་བྱུང་།། ཡ་འབྲོག་ཁྲི་བསྐོར་ཁྱད་ཆོས་ནི།། ལེབ་ནི་བཅུ་དྲུག་དག་ཏུ་འདོད།། མང་མཁར་བ་དང་དྲིལ་ཆེན་གཉིས།། བརྒྱ་ཕྲག་གཅིག་དང་ཉི་ཤུ་ཡིན།། གཙང་པ་བརྒྱད་ཅུ་གྱ་བདུན་ནི།། བོ་དོང་རི་སེབ་བདུན་ཅུ་བདུན།། མདོ་སྤེ་དམར་བ་ཆིག་བརྒྱ་དང་།། ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔར་འདུས་པ་ཡིན།། གྲོམ་ལུང་ར་ས་ཁ་སྒང་པ།། རྩ་དུད་བདུན་ཅུ་རྩ་ལྔ་ཡིན།། ཇོ་བོའི་ཁྲི་འོག་སུམ་ཅུར་སྣང་།། མར་ལ་ཐང་པ་ཧོར་དུད་བཅུ།། དེ་རྣམས་ཡོངས་སུ་བསྡུས་པ་ལ།། ཧོར་དུད་དྲུག་བརྒྱ་དྲུག་ཡིན་ནོ།། དེ་ནས་གནས་གཞི་ལས་གོ་ལ།། ཧོར་དུད་བརྒྱ་དང་སོ་གཅིག་ཡོད།། གཞན་ཡང་ལྷ་སྡེ་མི་སྡེ་ཡི།། ཁྲི་བསྐོར་གང་ལའང་མི་ཐེ་བ།། རུ་འཚམས་སུམ་བརྒྱ་དྲུག་ཅུ་ཡོད།། གྱ་བ་བོད་འབྲོག་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ།། ཐང་ཚ་ལ་ནི་རྩ་བའི་དུད།།བརྒྱ་ཕྲག་ཕྱེད་དང་གཉིས་སུ་ཡོད།། ཚོང་འདུས་བརྒྱ་དང་བཅུ་ཕྲག་བཞི།། ས་སྐྱ་ནང་པའི་དགེ་རུ་ལ།། ཞིང་ས་གཡོག་པོ་ལ་གཏོགས་པའི།། ལ་སྟོད་ལྷོ་དང་ས་སྐྱའི་བསྐོར།། ཀོ་དྲེ་གྲོ་ཆུང་གཡས་རུ་དང་།། དང་ར་དང་ནི་འདར་མི་ཉག། དེ་རྣམས་བསྡོམས་པས་སུམ་ཅུའོ།། དགེ་རུ་ལྷོ་གདུང་བཞི་བཅུ་དང་།། བྲ་ཚ་ཨ་བཙན་བཞི་བཅུ་དྲུག། སུམ་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་སུམ་ཅུ་ཡོད།། འདི་རྣམས་ཁྲི་བསྐོར་ལ་མི་གཏོགས།། གཙང་ཕྱོགས་མངའ་རིས་གསལ་བྱེད་པའི།། ཚིག་གི་སྒྲོན་མེ་མཆོག་འདིའོ།། དེ་ནས་དབུས་ཕྱོགས་ཤེས་པ་ཡི།། རྩེ་དུད་འཁྱེར་ལུགས་འདི་ལ་ཉོན།། འབྲི་ཁུང་བོད་འབྲོག་གཉིས་པོ་ལ།། སུམ་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་སུམ་ཅུ་ཡོད།། འཚལ་པ་སུམ་སྟོང་བདུན་བརྒྱ་གཉིས།། ཕག་མོ་གྲུབ་པ་ཉིས་སྟོང་དང།། བཞི་བརྒྱ་སུམ་ཅུ་རྩ་བརྒྱད་དོ།། གཡའ་བཟང་པ་ལ་སུམ་སྟོང་དབང་།། རྒྱ་མ་བ་དང་བྱ་ཡུལ་བ།། ལྔ་སྟོང་དགུ་བརྒྱ་ཕྱེད་འཁྱེར་ཡིན།། སྟག་ལུང་པ་ལ་ལྔ་བརྒྱའོ།། བསམ་ཡང་ཕུ་མདའ་དྲུག་ཅུ་གཉིས།། འཆིང་ཕུ་བ་ནི་བརྒྱད་དུ་གསལ།། རྡོའི་ཕུ་མདའ་བདུན་ཅུར་འདུག ། དགུང་མཁར་བ་དང་འཕྲང་པ་གཉིས།། རྩ་བའི་དུད་ཆེན་བདུན་ཅུར་འདུག ། ལྷ་པ་ཤེས་པའི་མི་སྡེ་ལ།། ཧོར་གྱི་དུད་ཆེན་དྲུག་བརྒྱའོ།། གཞན་ཡང་གཙང་ལ་ཡར་གཏོགས་པའི།། གྲུ་གུ་སྒང་གི་ཆར་གཏོགས་ལ།། ཧོར་དུད་ཉིས་བརྒྱ་སུམ་ཅུ་གཉིས།། ཁ་རགས་པ་ལ་བརྒྱད་ཅུ་བརྒྱད།། རབ་བཙུན་པ་ལ་དགུ་བཅུར་ཤེས།། འབྲུག་པ་ཉིས་བརྒྱ་ཉི་ཤུ་ལྔ།། ཐང་པོ་ཆེ་པ་རྩ་བའི་དུད།། བརྒྱ་དང་ལྔ་བཅུ་ཐམ་པ་ཡིན།། དེ་རྣམས་ཀྱིས་ནི་དབུས་ཕྱོགས་ཤེས།། ཚུལ་འདི་ཧོར་དང་ས་སྐྱ་པ།། ཡོན་མཆོད་འབྲེལ་ནས་དབུས་གཙང་དུ།། ས་རྩིས་བྱས་པའི་ཐོག་མར་འདུག ། སྟོད་ཀྱི་མངའ་རིས་བསྐོར་གསུམ་ནས།། ཞྭ་ལུ་ཁྲི་སྐོར་ཆར་རྟོགས་ཡན།། ཨ་ཀོན་མིང་གླིང་ཞེས་བྱས་རྩིས།། དེ་མན་འབྲི་ཁུང་ཡན་གྱི་ས།། སི་ཏུ་ཨ་སྐྱིད་དག་གིས་རྩིས།། མངའ་རིས་བསྐོར་གསུམ་ས་ཆ་དང་།། དབུས་གཙང་རུ་བཞི་ཀུན་བསྡོམས་པས།། ཧོར་དུད་སུམ་ཁྲི་དྲུག་སྟོང་དང་།། བཞི་བརྒྱ་ལྔ་བཅུ་རྩ་གསུམ་པ།། སོ་སོར་དབྱེ་ན་མངའ་རིས་དང་།། རུ་མཚམས་མར་བཅད་གཙང་ཕྱོགས་ལ།། ཆིག་ཁྲི་ལྔ་སྟོང་དྲུག་བརྒྱ་དང་།། དགུ་བཅུ་ལ་ནི་ཀུན་ཀྱང་འདུས།། དབུས་ཕྱོགས་ཡོངས་ལ་ཉི་ཁྲི་དང་།། བདུན་བརྒྱ་དྲུག་བཅུ་རྩ་གསུམ་ཡིན།། དེ་བ་ཀུན་ལ་མི་ཐེ་བ།། ཡ་འབྲོག་ལེབ་ནི་བཅུ་དྲུག་སྟེ།། ཧོར་དུད་ཕྱེད་དང་བརྒྱད་བརྒྱ་ཡོད།། འདི་དག་ས་སྐྱའི་དཔོན་ཆེན་ནི།། ཟམ་གྲུ་གུན་མིང་དབེན་ཧུ་ཡི།། མིང་ཐོབ་ཤྭཀྱ་བཟང་པོ་དེའི།། དེབ་ཐེར་ཤོག་རིལ་ཅན་བཞིན་ཡིན།། མཐའ་དག་ཕྱོགས་ཀུན་གསལ་བྱེད་པ།། ཉིན་མོར་བྱེད་པ་ཡིན་པ་ལྟར།། འཇིག་རྟེན་གཙུག་ལག་ཉི་མ་འདི།། གང་འདོད་གསལ་བར་བསྟན་ཟིན་ཏོ།།”[64] ཞེས་གསལ།
སྤྱིར་བཏང་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱའི་སྐབས་ཐེམ་དུད་ཞིབ་བཤེར་ཐེངས་གསུམ་གནང་འདུག་ཀྱང་། ལོ་རྒྱུས་ཁག་ལས་འདི་ཙམ་ཞིག་ལས་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་སྤྱི་ཡོངས་ནས་ཁུངས་ལུང་ཚད་ལྡན་དེ་འདྲ་རྙེད་སོན་མ་བྱུང་། མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་དང་དབུས་གཙང་ཀུན་བསྡོམས་པའི་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་73656 དང་། མི་འབོར་གྱི་གྲངས་441936 མཆིས། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་སུ་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ་དུས། “དེ་ཡང་ཁྲི་སྐོར་རེ་ལ་ལྷ་སྡེ་བཞི་སྟོང་དང་། མི་སྡེ་དྲུག་སྟོང་ཡོང་བ་ཡིན་ནོ།།”[65] ཞེས་གསལ་བ་དང་། དེ་ལྟར་ན་སྐབས་དེར་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་པོར་བསྡོམས་པའི་ཐེམ་དུད་130000 མཆིས་ཤིང་མདོ་སྟོད་སྨད་གཉིས་ཀྱང་ཁྲི་སྐོར་རེ་རེ་བརྩི་གནང་བས་གོང་གི་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་སྟེང་ལ་ཁྲི་སྐོར་གཉིས་བསྣན་པའི་ཐེམ་དུད་ཀྱི་གྲངས་150000 མཆིས། དེ་ལྟར་བོད་ཁམས་ཀྱི་ཁྲི་སྐོར་དག་གི་མི་འབོར་གྱི་གྲངས་900000 ཡོད་པར་གསལ། གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་མི་རྟ་ཆོས་གསུམ་གྱི་ཚུལ་དུ་འབུལ་བ་ལ་ཕུལ་སྐབས་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་ཞིང་གཅིག་ཏུ་བརྩིས་ཀྱང་ཞིང་གཅིག་ཅུང་མ་ལོན་ཞེས་བཤད་ཀྱང་ཚོད་བསྒམ་བྱས་ན་ཕལ་ཆེར་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་ལ་མི་འབོར་ས་ཡ་དྲུག་ལས་ལྷག་ཅིག་མེད་དམ་སྙམ། ཨ་མེས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་སུ། “དབང་ཡོན་བར་མ་ལ་ཆོས་དུང་དཀར་པོ་རྒྱང་གྲགས་ཀྱིས་གཙོས་པའི་བོད་ཕྱོགས་ཁ་གསུམ་གྱི་བནྡེ་དང་། མི་སྡེ་སོགས་ཐམས་ཅད་ཕུལ་བ་ཡིན་པས་ཕྱོགས་ཁ་གསུམ་ལ་ཞིང་གཅིག་ཏུ་བརྩིས་པ་ཡིན་པར་བཤད་དེ། དེ་ཡང་སྟོད་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་ནས་སོག་ལ་སྐྱ་པོ་ཡན་དམ་པ་ཆོས་ཀྱི་ཕྱོགས་ཁ། སོག་ལ་སྐྱ་བོ་མན་ནས་རྨ་ཆུ་ཁུག་པ་ཡན་མགོ་ནག་མིའི་ཕྱོགས་ཁ། རྨ་ཆུ་ཁུག་པ་མན་ནས་རྒྱ་མཆོད་རྟེན་དཀར་པོ་ཡན་ཆད་གྱད་གླིང་རྟའི་ཕྱོགས་ཁ་ཞེས་གྲགས་ཤིང་། ཞིང་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཀྱང་ཁང་པ་ཀ་བ་དྲུག་གི་ས་ཡོད་པ། མི་བཟའ་མི་གཉིས། བུ་ཕོ་མོ་གཉིས། གཡོག་ཕོ་མོ་གཉིས་ཏེ་དྲུག ཕྱུགས་རྟ་བོང་གཉིས། བ་གླང་ར་ལུག་རྣམས་དང་། ཞིང་ཧོར་སོན་ཁལ་བཅུ་གཉིས་ཀྱི་ས་ཡོད་པ་རྣམས་ལ་ཧོར་དུད་ཆུང་གཅིག་ཟེར་བ་ཡིན་ཏེ། དེ་འདྲ་ཉི་ཤུ་རྩ་ལྔ་ལ་དུད་ཆེན་གཅིག དེ་གཉིས་ལ་རྟ་མགོ་གཅིག་ཟེར། དེ་གཉིས་ལ་བརྒྱ་སྐོར་གཅིག དེ་བཅུ་ལ་སྟོང་སྐོར་གཅིག དེ་བཅུ་ལ་ཁྲི་སྐོར་གཅིག དེ་བཅུ་ལ་ཀླུ་གཅིག དེ་བཅུ་ལ་ཞིང་གཅིག་ཞེས་བྱ་བ་ཡིན་ཅིང་། ཧོར་སེན་ཆེན་རྒྱལ་པོའི་མངའ་འོག་ཏུ་ཞིང་བཅུ་གཅིག་ཡོད་ཅིང་། ཕྱོགས་ཁ་གསུམ་ལ་ཞིང་གཅིག་ཅུང་མ་ལོངས་ཀྱང་། བླ་མ་བཞུགས་ས་ཡིན་པ་དང་བསྟན་པ་དར་ས་ཡིན་པ་ནས་ཞིང་གཅིག་ཏུ་བརྩིས་ནས་ཕུལ་བ་ཡིན་ནོ།།”[66] ཞེས་པའི་གྲངས་ཀར་ཚོད་བསྒམ་བྱས་པ་ན་སྐབས་དེར་བོད་ཀྱི་མི་འབོར་ས་ཡ་དྲུག་ལས་ལྷག་པ་ཅིག་མེད་དམ་སྙམ། ཕྱི་དྲིལ་རྒན་དྲུང་ཚེ་རིང་དབང་ཕྱུག་གིས་མཛད་པའི་བོད་ཀྱི་མི་འབོར་ས་ཡ་དྲུག་སྐོར་ལམ་ཙམ་དཔྱད་པ་ཞེས་པའི་ནང་ལའང་“སྐབས་དེར་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་ལ་མི་གྲངས་ས་ཡ་དྲུག་ཙམ་ཡོད་པར་སྣང་།”[67] ཞེས་གསལ་བ་དང་། དེ་བཞིན་དཔེ་དེབ་དེ་ཡི་གླེང་གཞི་ནང་ལའང་ས་སྐྱའི་དུས་རབས་ཀྱི་མི་འབོར། 6000000 ཞེས་བཀོད་འདུག བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས་པའི་བོད་སྤྱི་བཤད་ཅེས་པའི་དེབ་ནང་ལ། “ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་(1270-1348)སྐབས་ཀྱི་མི་གྲངས། ཡོན་གོང་མས་བོད་ཁམས་དབང་དུ་བསྡུས་རྗེས་བོད་ཡུལ་ཆོལ་ཁ་གསུམ་དུ་བགོས་ནས་དོ་དམ་བྱས། སྐབས་དེར་དབུས་གཙང་ཆོས་ཀྱི་ཆོལ་ཁའི་ཁོངས་སུ་ཁྲི་སྐོར་15 དང་། མདོ་སྟོད་མིའི་ཆོལ་ཁར་ཁྲི་སྐོར་6 མདོ་སྨད་རྟའི་ཆོལ་ཁར་ཁྲི་སྐོར་1 ཡོད་པ་རེད། 1268 ལོ་དང་1335 ལོ་ལ་གོང་མས་བཀའ་ལུང་ལྟར་དབུས་གཙང་གི་ཁྲི་སྐོར་བཅོ་ལྔའི་ཐེམ་དུད་ལ་ཞིབ་བཤེར་ཐེངས་གཉིས་བྱས། ཐེངས་དང་པོར་དབུས་གཙང་གི་ཁྲི་སྐོར་བཅོ་ལྔ་ལས་བཅུ་གསུམ་ལ་ཞིབ་བཤེར་བྱས་པ་ལྟར་ན་བསྡོམས་པའི་ཐེམ་དུད་43615 ཡོད་ལ། ཐེམ་དུད་རེར་མི་6 རེ་བརྩིས་ཏེ་མི་འབོར་261690 ལས་མ་བྱུང་བར་བཤད། ཡིན་ཡང་དེའི་གྲས་སུ་ཆོས་སྡེའི་གྲངས་མི་འདུ་ལ། མི་སྡེའི་གྲངས་ལའང་སྐབས་དེའི་བགོ་བ་དག་གིས་ཁྲལ་དང་འུ་ལག་ཆུང་དུ་གཏོང་ཆེད་མི་ཁྱིམ་ཉུང་ཙམ་ལས་རྩིས་སྤྲོད་མ་བྱས་སོ་ཞེས་མཁས་དབང་དུང་དཀར་སོགས་ཀྱིས་དོགས་གནས་མཛད་ཡོད། 1277 ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་ཆུ་མིག་ཆོས་འཁོར་གྱི་སྐབས་སུ་དབུས་གཙང་ཕྱོགས་ཀྱི་དགེ་འདུན་ཁྲི་7 འདུས་པ་ལས་ཀྱང་ཐེམ་དུད་ཞིབ་བཤེར་གྱི་གྲངས་ཀ་དེ་ཡང་དག་མིན་པ་ཤེས་ཐུབ། གང་ལྟར་ཡང་ས་སྐྱའི་སྲིད་དབང་གི་སྐབས་སུ་བོད་འབངས་སྤྱིའི་མི་གྲངས་སྡོམ་རྩིས་སྐོར་གྱི་ཡིག་ཆ་ཡིད་སྟོན་རུང་བ་ཞིག་མཐོང་རྒྱུ་མེད། འདིར་སྡེ་རོང་ཚེ་རིང་དོན་འགྲུབ་ཀྱི་རང་ལུགས་ཟུར་ལྟ་རུ་བཀོད་ན་སྐབས་དེར་དབུས་གཙང་དུ་ཕལ་ཆེར་མི་གྲངས་ཁྲི་200 ལྷག་དང་མངའ་རིས་སྐོར་གསུམ་ལ་ཁྲི་12 ལྷག ཨ་མདོ་རུ་ཁྲི་280 ལྷག ཁམས་ཕྱོགས་སུ་ཁྲི་50 ཡས་མས་ཏེ། བསྡོམས་པས་ཁྲི་542 ལྷག་ཡོད་པར་བཤད།”[68] ཅེས་གྲངས་གནས་ཤིག་བཀོད་འདུག་ཀྱང་ཁུངས་ལུང་ཅི་འདྲ་བཙུན་མིན་མ་ཤེས་པས་ཡིད་སྟོན་རུང་རུང་མ་བྱས་པར་དཔྱད་གཞིའི་ཚུལ་དུ་འདིར་བཀོད་པ་ཙམ་མོ།།
ས་བཅད་བརྒྱད་པ། བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་བདག་དབང་ཡོད་མེད་ཀྱི་བསམ་གཞིགས།
གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་མཆོག་དང་རྗེ་ས་པཎ་མཆོག་རྣམ་གཉིས་ཞལ་འཛོམས་བྱུང་ནས་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་བྱུང་འདུག་ཀྱང་། ཆོས་རྗེ་མཆོག་སྐུ་བགྲེས་པས་དུས་ཡུན་རིང་པོར་མ་བཞུགས་པར་སྐུ་མྱ་ངན་ལས་འདས། ཕྱིས་སུ་ཕྱི་ལོ་1253 ཆུ་མོ་གླང་ལོར་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོའི་ཕོ་བྲང་དུ་གདན་འདྲེན་ཞུས་ཏེ། ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀའི་སྐོར་ལ་བགྲོ་གླེང་གནང་ཞིང་། ལྷག་པར་བོད་ཁམས་ཀྱི་སྐོར་ལ་དོགས་དཔྱོད་དང་། བཀའ་འདྲི། ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་བྱས་པ་དང་ཆོས་ཕྱོགས་ཀྱི་སྐོར་ལའང་དོགས་གནད་ཅན་གྱི་དྲི་བར་ལན་གསུངས་པ་[69]སོགས་ཀྱི་གླེང་མོལ་མང་དག་ཅིག་བརྒྱུད་ནས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་རྣམ་དཔྱོད་དང་ཐུགས་ཀྱི་ཡོན་ཏན་གྱིས་རྒྱལ་བོའི་ཐུགས་དགོངས་ཉེ་བར་འཕྲོགས་ཏེ་འགྲོ་བའི་མགོན་པོ་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ལས་དབང་ཞུས། དེ་ལྟར་དབང་ཞུ་བའི་རིམ་པ་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་སུ་“སྤྱིར་ཡང་ཁྱེད་ཀྱིས་ཆོས་ཞུ་བའི་དམ་ཚིག་མི་ཐུབ་ཅིང་། ད་རེས་ལོ་ཙྭ་བ་མཁས་པའང་མེད་པས་ཕྱིས་བྱེད་པར་ཞུ་གསུངས་པས། རྒྱལ་པོ་ན་རེ། དམ་ཚིག་ཅི་བསྲུང་དགོས་གསུངས་པས། དབང་བསྐུར་ཞུས་ནས་བླ་མ་གྲལ་མགོར་བཞུགས། ལུས་ཀྱིས་ཕྱག་འཚལ། ངག་གིས་ཅི་གསུངས་ཉན། ཡིད་ཀྱིས་ཐུགས་དང་མ་འགལ་བ་བྱ་དགོས་པ་ཡིན། དེ་མི་ཡོང་གསུངས་པས། དཔོན་མོས་འཆམས་པ་ཞུས་པ་ལ་ཆོས་ཞུ་བ་དང་། མི་ཉུང་དུས་བླ་མ་གོང་ལ་བཞུགས། རྒྱལ་བརྒྱུད། མག་པ། མི་དཔོན། མི་དམངས་ཚོགས་དུས་མི་གནོན་དོགས་པས་རྒྱལ་པོ་གོང་ལ་བཞུགས། བོད་ཕྱོགས་ཀྱི་བྱ་བ་ལ་བླ་མ་ཅི་གསུང་དང་དུ་ལོང་། བླ་མ་ལ་མ་ཞུས་པར་རྒྱལ་པོས་ལུང་མི་གནང་། བྱ་བ་ཆེ་ཆུང་གཞན་ལ་བླ་མ་སྙིང་རྗེ་ཆེ་བས་ཞུ་ངོ་འཆོལ་དུ་འོང་ན་རྒྱལ་ཁམས་མི་ནོན་པས་བླ་མའི་གསུང་དང་ཞལ་འཇུག་མ་མཛད་ཅེས་ཞུས་པས།”[70] འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་དེ་ལྟར་དང་ལེན་མཛད་དེ་དབང་བསྐུར། ཕྱི་ལོ་1253 ལོར་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་དབང་བསྐུར་བ་ནས་བཟུང་བོད་ཕྱོགས་ཀྱི་བྱ་བ་ཆེ་འབྲང་ཆུང་གསུམ་གང་ལའང་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་བཀའ་མེད་པར་ལུང་མི་གནང་མོད། སྐབས་དེར་བོད་ཁམས་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་མེད་པ་དང་། བོད་སྤྱི་ལ་ཁྱབ་པའི་ཁྲིམས་ལུགས་ཀྱང་མེད་པས། བོད་ཀྱི་མཐའ་མཚམས་སྲུང་སྐྱོབས་ཀྱི་དཔུང་དམག་སོགས་མེད་པའི་རྐྱེན་གྱིས་ལུང་པ་སོ་སོ་ཁྲིམས་འགོ་རང་བཙན་ལྟ་བུར་གནས་ཏེ་གཅིག་འོག་གཅིག་ཏུ་མ་འདུས་པར་བརྟེན། བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་དང་ཆོས་ལུགས་གཉིར་ཀར་ཧོར་རྒྱ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་གྱི་ཆར་བ་ཆུ་གྲོགས་དང་ཉི་མ་མེ་གྲོགས་བཞིན་དུ་ཧོར་གྱི་དཔུང་ཤུགས་དང་བཙན་ཤེད་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་ཁམས་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་ཡོང་བར་དགེ་ཕན་ཆེན་པོ་བྱུང་། དེ་ལྟར་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་དང་ཧོར་རྒྱལ་གོ་པེ་ལ་སེ་ཆེན་རྣམ་གཉིས་མཆོད་ཡོན་གཙང་མའི་འབྲེལ་བར་བརྟེན་ཏེ། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་ལ་“ཧོར་ས་སྐྱ་པ་ཡོན་མཆོད་དུ་འབྲེལ་ནས། འགྲོ་བའི་མགོན་པོ་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པས། རྒྱ་ནག་ཏའི་ཏུའི་ཕོ་བྲང་(དེང་གི་པེ་ཅིན་ལ་གོ)དུ། ཐེང་གསུམ་བྱོན། གོང་མ་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོ་ཡབ་ཡུམ་སྲས་བཅས་ལ། ས་སྐྱ་བའི་ཁྱད་ཆོས། རྒྱུད་གསུམ་གྱི་དབང་མོ་ཆེ། ཐེངས་གསུམ་བསྐུར་བའི་དབང་ཡོན་དང་པོ་ལ། དབུས་གཙང་གི་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཕུལ་བ་ཡིན་་་་”[71] ཞེས་གསལ་བ་བཞིན་དབང་ཡོན་ལ་བོད་དབུས་གཙང་ཁྲི་སྐོར་བཅུ་གསུམ་ཧོར་གྱི་བཙན་ཤེད་དང་དཔུང་སྟོབས་ཀྱིས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་ཕུལ་བ་ལས། བོད་ཁམས་ཧོར་གྱི་མངའ་འབངས་སུ་དབང་བསྒྱུར་བྱ་ཐུབ་མེད་པ་གསལ་པོ་མཐོང་ནུས་ཏེ། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ནང་ལ། “སྟོབས་ཀྱི་འཁོར་ལོ་བསྒྱུར་བྱེད་པ།། རྒྱལ་པོའི་བླ་མའི་གདན་ས་མཆོག། དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱའི་མངའ་འོག་ན།། ཁྲི་སྐོར་ཆེན་པོ་མང་པོ་ཡིས།། རྒྱལ་ཆེན་ཞབས་ཏོག་སྒྲུབས་པའི་ཕྱིར།། བླ་མ་རྒྱལ་པོས་གདན་དྲངས་ནས།། བཅུ་ཕྲུག་ལོ་ནི་སོང་བའི་དུས།། ས་ཕོ་འབྲུག་ལོ་ཤར་བ་ན།། གོང་ནས་མངགས་པའི་གསེར་ཡིག་པ།། ཨ་ཀོན་མི་གླིང་གཉིས་ཡོང་ནས།། མི་སྡེ་ས་ཆ་དང་བཅས་པ།། ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་མིང་བཏགས་པའི།། རྩ་བའི་དུས་གྲངས་རྩིས་པ་དང་།།”[72] ཞེས་དཔལ་ས་སྐྱའི་མངའ་འོག་ན་ཁྲི་སྐོར་ཆེན་པོ་མང་པོ་ཡོད་པར་གསུངས་པ་ལས། ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་མངའ་འོག་ཏུ་བོད་ཀྱི་ཁྲི་སྐོར་དེ་དག་ཡོད་པ་མི་གསལ་ཅིང་། དེ་ལྟར་ཡོན་གོང་མས་ཕྱི་ལོ་1268 ལོར་མངགས་པའི་ཨ་ཀོན་དང་མི་གླིང་གཉིས་བོད་དབུས་གཙང་དང་མངའ་རིས་བཅས་སུ་ཐེད་དུད་ཞིབ་བཤེར་ཏུ་བཏང་བའང་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་བོད་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་བརྟན་སླང་ཡོང་བར་རམ་འདེགས་བྱས་པ་ཙམ་དུ་ཡིན་ལ། སྤྱིར་ཁྲི་སྐོར་དེ་དག་ཕྱི་ལོ་1268 ཡར་སྔོན་ནས་བྱུང་ཡོད་པ་གསལ། བོད་ཁམས་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་ཡོང་བར་ཡོན་གོང་མས་ཀྱང་ཐོག་མཐའ་བར་གསུམ་དུ་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་རམ་འདེགས་བསྐྲུན་ཡོད་པ་ནི། “མེ་མོ་གླང་(1277)ལོ་ལ། རྒྱལ་བུ་ཇིམ་ཀིམ་གྱིས། ཆོས་འཁོར་མཛད་དུས་དགེ་འདུན་ཁྲི་ཕྲག་བདུན་ལྷག་ལ། གསུམ་བར་དུ། གསེར་ཞོ་རེ་རེ་ཕུལ་འདུག དེ་རྟིང་ཡང་། བླ་མ་འདིས། གོང་དུ་བྱོན། དབང་བསྐུར་རིམ་པར་མཛད་པའི་དབང་ཡོན་ལ། རྒྱལ་པོས་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་དང་། རྒྱ་ཡི་ཡུར་མ་ཆེན་མོ་ཕུལ།”[73] ཞེས་གསལ་པ་དེའང་། སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་“དབང་ཡོན་བར་མ་ལ། ཆོས་ཁ་གསུམ་ཕུལ་བའི་ཇ་ཡུལ་མངའ་རིས་གུང་ཐང་མན། སོག་ལ་སྐྱ་བོ་ཡན། དམ་པ་ཆོས་ཀྱི་ཆོལ་ཁ། སོག་ལ་སྐྱ་བོ་མན། རྨ་ཆུ་གུག་པ་ཡན། མགོ་ནག་མིའི་ཆོལ་ཁ། རྨ་ཆུ་ཁུག་པ་མན། རྒྱ་མཆོད་རྟེན་དཀར་པོ་ཡན། དུད་འགྲོ་རྟའི་ཆོལ་ཁ་དང་གསུམ་པོ་དེ། མི་རྟ་ཆོས་གསུམ་གྱི་འབུལ་བའི་ལུགས་སུ་བྱས་ནས་ཕུལ་བར་འདུག་ཅིང་། ཆོལ་ཁ་རེ་རེ་ལ། དཔོན་ཆེན་རེ་རེ། རྒྱལ་པོ་ཡོན་མཆོད་བཀའ་གྲོས་སུ་བསྟུན་ནས་བསྐོས་མཛད་འདུག”[74] ཅེས་མདོར་ན་ཆོལ་ཁ་གསུལ་པོ་དེའང་མི་རྟ་ཆོས་གསུམ་གྱི་ཚུལ་དུ་དབང་ཡོན་ལ་འབུལ་བ་བཙན་ཤེད་དང་དཔུང་སྟོབས་ཀྱིས་ཕུལ་བཞག་པ་ཞིག་ཏུ་འཁུམས་ཤིང་། གལ་ཏེ་བོད་ཁམས་ཧོར་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་བྱས་ན་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པ་ཐུགས་མི་མཉེས་པའི་ཧོར་གྱིས་དབང་བསྒྱུར་མ་གནང་ཡང་བཙད་ཤེད་དང་དཔུང་སྟོབས་ཀྱིས་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་གཅིག་ཏུ་སྒྲིལ་ནས་བོད་ཁམས་སྤྱིའི་བདག་པོར་བསྐོས་གནང་བ་གསལ། བོད་ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་གང་གིས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་བཀའ་གསུངས་དང་ལེན་མ་ཞུས་ན་ཧོར་གྱི་དཔུང་རོགས་ཀྱིས་ཐལ་བའི་རྡུལ་དུ་བརླགས་རྒྱུ་ཡིན་པ་ཆོས་ལུགས་པའི་ཕྱོགས་གཏོགས་དང་ས་གནས་ཡུལ་མི་ཐམས་ཅད་ཀྱིས་ཤེས་ཏེ། ས་སྐྱ་པར་རྒོལ་ལན་སློག་མཁན་མ་བྱུང་བར་ལས་སླ་མོར་བོད་ཁམས་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པས་དབང་བསྒྱུར་མཛད་ཅིང་། སྐབས་དེ་ནས་བཟུང་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀར་བླ་མའི་དབང་བསྒྱུར་གྱི་འགོ་ཚུགས་པ་ཡིན། བོད་ཧོར་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་ལམ་གསེར་གྱི་ཟམ་པ་ལྟ་བུ་རྒྱལ་ཁམས་ཕན་ཚུན་གཉིས་སྨན་སྐྱོང་རེས་ཀྱི་གནས་བཅས་ཏེ། ཧོར་གྱིས་སྨན་ཚེའི་རྒྱལ་ཁམས་དབང་བསྒྱུར་བྱ་བར་གྲོས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པར་མཛད་དེ། རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་རུ་“བླ་མ་འཕགས་པ་ལ། རྒྱལ་པོས་ཆོས་ཞུ་བ་ལྟ་ཅི་སྨོས། འཇིག་རྟེན་གྱི་བྱ་བ་ཆེན་པོ་རྣམས་ཀྱང་། བཀའ་གྲོས་བྱེད་པའི་གཏན་ཚིགས་གཅིག་འདི་ཡིན་ཅིང་། བླ་མས་ཀྱང་། ཆོས་དང་མཐུན་པར། འཇིག་རྟེན་གྱི་བྱ་བ་ལེགས་རྣམས་ཀྱང་། རྒྱལ་པོ་ལ་སྟོན་པ་ཟེར།”[75] ཞེས་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པས་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་ཁམས་ཆོས་དང་མཐུན་པར་སྐྱོང་རོགས་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པ་གོང་གི་ཧོར་གྱིས་སྨ་ཚེའི་རྒྱལ་ཁམས་དབང་བསྒྱུར་གནང་སྟངས་འདིས་མཚོན་ནུས། ཡང་“དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པའི་གདུང་བརྒྱུད་དྲི་མ་མེད་པ་འདི་དང་། ཧོར་རྒྱལ་པོ་ཡོན་མཆོད་དུ་འབྲེལ་ནས། གཙུག་ལག་གཉིས་ཀའི་སྒོ་ནས། བོད་ཁམས་བསྐྱངས་པའི་ཕྱིར།”[76] ཞེས་གསལ་བས། དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པའི་སྐབས་ཧོར་ལ་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིར་ཀར་བདག་དབང་ཅི་འདྲ་ཞིག་ཡོད་པ་འདིས་ཀྱང་མཚོན་ནུས་ཏེ། བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀ་ས་བརྟན་ཡུན་གནས་ཡོང་སླད་ས་སྐྱ་པས་ཧོར་དང་མཐུན་འཇུག་བཟུང་ནས་ཧོར་དང་ས་སྐྱ་པ་མཉམ་འབྲེལ་བྱས་ནས་བོད་ཁམས་བསྐྱངས་པ་གསལ་བ་ལས། བོད་ཁམས་འདི་ཀོ་ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་ཁམས་སུ་ཁོ་ནར་བདག་པ་ལོ་རྒྱུས་གང་དུའང་མི་གསལ།
ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན་གྱིས་མཛད་པའི་ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་སུའང་། “ཁྱེད་ཀྱི་མཁྱེན་པས་མཇམ་དབྱངས་ཟིལ་གནོན་ཞིང་།། བརྩེ་བས་རྒྱལ་སྲས་ཁྱེད་ཀྱི་དགུང་གི་ལོ།། མཐའ་རུ་སོན་ཀྱང་བོད་ཁམས་བདེ་བའི་ཐབས།། གཅིག་ཏུ་དགོངས་ནས་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་ཁམས་བྱོན།།”[77] ཞེས་རྗེ་ས་སྐྱ་པཎྜིཏ་ཀུན་དགའ་རྒྱལ་མཚན་དཔལ་བཟང་པོ་མཆོག་ཧོར་གྱི་ཡུལ་དུ་ཕེབས་དོན་གོང་དུ་གླེང་བ་བཞིན་རྒྱུ་མཚན་གཅིག་ནི་བོད་ཁམས་སུ་ཧོར་གྱི་བཙན་འཛུལ་མི་ཡོང་བར་བདེ་བར་གནས་བཅའ་ཐབས་སུ་བྱོན་པ་གསལ་འདུག་པ་ལས། བོད་དེ་ཆེན་པོ་ཧོར་གྱི་མངའ་འབངས་སུ་འཇུག་པར་གྲོས་གླེང་བར་བྱོན་པ་རེད་ཅེས་བཤད་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་ཡང་དག་མ་མཁྱེན་གྱི་མེད་པར་སྣང་ངོ་།། ཕྱི་ལོ་1913 ཟླ་1 ཚེས་8 ཉིན་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་དབུ་ཁྲིད་༸གོང་ས་༸སྐྱབས་མགོན་༸རྒྱལ་དབང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་སྐུ་ཕྲེང་བཅུ་གསུམ་པ་ཆེན་པོས་བོད་ཁམས་སུ་དོན་ཚན་ལྔ་ཅན་གྱི་རྩ་ཚིག་ཅིག་(དེང་སང་ཆུ་གླང་རྩ་ཚིག་ཅེས་ཟེར་)དྲིལ་བསྒྲགས་བྱས་པའི་ནང་། “འཕགས་པའི་ཡུལ་ནས་བདག་ཅག་གི་སྟོན་པ་ཐུགས་རྗེ་ཅན་འདིས་ཇི་ལྟར་ལུང་དུ་བསྟན་པ་ལྟར་བསིལ་ལྡན་ས་ལའི་སྨན་ལྗོངས་འདི་བཞིན་འཕགས་མཆོག་འཇིག་རྟེན་དབང་ཕྱུག་གི་སྒྱུ་འཕྲུལ་ཆོས་༸རྒྱལ་མེས་དབོན་རྣམ་གསུམ་ནས་བཟུངས་ད་ལྟའི་བར་སྐྱེ་ཕྲེང་ཟམ་མི་ཆད་པ་བྱོན་ནས་ལྗོངས་འདི་ཕྱག་མཚན་དུ་བདག་གིར་བཞེས་ཏེ་འགྲོ་བ་རྣམས་གང་ལ་གང་འདུལ་གྱི་ཐབས་དང་། ཐུགས་རྗེ་ཆེན་པོས་རྟག་ཏུ་སྐྱོང་ཞིང་། སྔར་ཇིང་གི་སི་ཁྭང་དང་། ཨལ་ཐན་རྒྱལ་པོ་སོགས་སོག་དུས་དང་། མིང་སོགས་རྒྱ་རྒྱལ་རིམ་བྱོན། ༸རྒྱལ་མཆོག་ལྔ་པ་ཆེན་པོའི་སྐུ་དུས་ནས་མན་ཇུ་༸གོང་མ་དང་མཆོད་ཡོན་དུ་འབྲེལ་ཏེ་ཕན་ཚུན་སྐྱོང་རེས་ཀྱི་གནས་བཅས་པ་དེ་ལྟར་ཡང་།”[78] ཞེས་གསལ་འཁོད་འདུག་པས། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ངོས་ནས་བོད་ནི་བཙན་པོ་རིམ་བྱོན་ནས་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་གང་གིས་དབང་བསྒྱུར་བྱས་མྱོང་མེད་པ་གསལ་བཤད་མཛད་ཡོད་ལ། ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན་གྱིས་མཛད་པའི་བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས་སུའང་། “མེ་ལུག་1247 ལོར་གོ་དན་ཁྭང་དང་། ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཇལ་འཛོམས་གནང་ཞིང་། དེའི་སྐབས་བོད་པས་སོག་པོར་འདབ་ནོར་སྤྲོད་དགོས་པ་དེས་ལྟར་སྣང་ལ་སོག་པོའི་དྲག་ཤུགས་འོག་ཏུ་ཡོད་པ་ལྟ་བུ་ཞིག་མཆིས་ཀྱང་། བོད་ཀྱི་ནང་ཁྲིམས་ལུང་བསྒྱུར་བའི་དབང་ཆ་ནི་བོད་པ་རང་གི་ལག་ཏུ་ཡོད་ཁར། ཀུབ་ལེའི་ཁྭང་གིས་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེར་བོད་ཆོལ་ཁ་གསུམ་དབང་ཡོན་དུ་ཕུལ་བ་ནས་བཟུངས་དེ་ལ་འགྱུར་བ་ཆེན་པོ་ཞིག་བྱུང་ཡོད། གོ་དན་ཁྭང་གིས་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏར་ཕུལ་བའི་འཇའ་ས་དང་། ཀུབ་ལའི་ཁྭང་གིས་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེར་ཕུལ་བའི་འཇའ་ས་གཉིས་བསྡུར་ན། དང་པོ་དེ་དཔོན་པོས་མི་སེར་ལ་བཏང་བ་ལྟ་བུ་དང་། རྗེས་མ་དེ་སྦྱིན་བདག་གིས་བླ་མར་ཕུལ་བ་ལྟ་བུ་ཞིག་སྣང་། རང་ཅག་ཤར་དཀྱིལ་མི་རིགས་ཚོའི་བསམ་བློ་གཏོང་སྟངས་ཀྱང་དེ་རང་ཡོད་ཅིང་། བླ་མས་ཆོས་ཀྱི་ཐོག་ནས་བསྟན་པ་རྒྱས་པ་དང་། འགྲོ་བ་བདེ་བའི་བཀའ་སློབ་དང་མཛད་པ་གནང་བ་དང་། ཡོན་བདག་གིས་དཔལ་འབྱོར་ཐོག་ནས་དེ་ཡུན་ནས་ཡུན་དུ་གནས་པའི་དོན་ལ་ཞབས་འདེགས་ཞུ་དགོས་པ་ལྟར། བོད་དང་། སོག་པོའི་དབར་གྱི་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བའང་དེ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་ཟེར། འོན་ཀྱང་ནུབ་ཕྱོགས་པ་ཚོས་གོང་གི་ལོ་རྒྱུས་ལ་ཞིབ་ཆ་ནན་པོ་ཞིག་བྱས་ན། ཁྭང་གིས་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེའི་ཐུགས་དང་མི་འགལ་བ་ཞུ་རྒྱུ་ཞུས་པ་དེ་ག་རང་ནས་བོད་ཀྱི་དབང་ཆ་མཐོ་ཤོས་འཕགས་པ་རིན་པོ་ཆེ་ཉིད་ལ་ཡོད་པ་ཁྭང་རང་གིས་ཁས་ལེན་ཞུས་ཡོད་པ་དང་། ད་དུང་ཁྭང་རང་གིས་ཆོས་ཞུ་སྟངས་དང་། གུ་ཞབས་ཞུ་སྟངས། སྨན་ཙེའི་ཡུལ་ལེན་དུས་བཀའ་སློབ་ཞུ་སྟངས། ཐམ་ག་དང་། མཚན་བསྟོད་ཀྱི་ཚིག་དོན། ཨ་མདོའི་ཡུལ་བར་ཕེབས་སྐྱེལ་དུ་ངོ་བཅར་ཞུ་སྟངས། བླ་མའི་བཀའ་ཡིག་དབང་ལ་ཆ་བཞག་སྟེ་བོད་དུ་ཞིབ་གཅོད་པ་གཏོང་སྟངས་སོགས་གང་ནས་རྒྱལ་ཁབ་ཕན་ཚུན་གཉིས་གཅིག་ཕན་གཅིག་གྲོགས་དང་། ཆེ་མཐོངས་འབུལ་རེས་བྱས་པ་མ་གཏོགས། རྒྱལ་ཁབ་གཅིག་གི་འོག་ཏུ་གཅིག་མེད་པ་གསལ་པོར་མཚོན་པ་དེ་ལྟར་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་འདི་གཞི་ལ་བཞག་སྟེ་བོད་དང་། རྒྱ་ནག་གཉིས་དབར་ལའང་རབ་བྱུང་བཅོ་ལྔ་པའི་ལྕགས་ཕག་1911 ལོར་ཆིང་ངམ་མན་ཇུ་གོང་མའི་དུས་རབས་མ་རྫོགས་བར་ཕན་ཚུན་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བའི་བྱ་བ་གོང་མཚུངས་ལྟ་བུར་ཡོད།”[79] ཅེས་དོན་དངོས་དཔལ་ས་སྐྱའི་སྐབས་བོད་ཁམས་ཀྱི་བདག་དབང་བོད་མི་རང་ཉིད་ཀྱི་ལག་ཏུ་ཡོད་པ་ནན་བརྗོད་གསལ་བཤད་དགོས་དོན་ནི་རྒྱ་ནག་སྲིད་གཞུང་གིས་ལྐོག་གཡོ་ངན་ཇུས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་བདེན་པའི་ཉི་ཟེར་ཆེད་དུ་མུན་པས་གཡོག་ཇི་ཐུབ་དང་དངོས་ཡོད་ལས་ཐ་དད་པའི་བོད་ནི་རྒྱ་ནག་གི་ཆ་ཤས་ཡིན་ཚུལ་གྱི་སྐྱག་འགོ་གཉང་བཏུམ་གྱིས་རྫུན་གཏམ་དག་ལ་རྒོལ་ལན་ཚ་ནན་ཞིག་སློག་པ་དང་། སྙན་གྲགས་ཆེ་བའི་རྒྱའི་རྩོམ་པ་པོ་ཚའོ་ཁྲང་ཆིང་དང་ཞའོ་ཧུའོ་གཉིས་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་སྐོར་འདི་ལྟར་གསུངས་པ། “ཡོན་རྒྱལ་རབས། རྒྱ་ནག་པ་ཚོས་ནན་བཤད་བྱེད་ཤུགས་ཆེ་ཤོས་ནི། བོད་དེ་རྒྱ་ནག་པས་“ཡོན་རྒྱལ་རབས་”སུ་འབོད་པའི་དབང་བསྒྱུར་བ་དང་། དེ་ནི་བོད་དེ་རྒྱ་ནག་གི་མངའ་ཁོངས་ཡིན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གཞི་འཛིན་སར་འཇོག་གི་ཡོད། ཡིན་ནའང་འདི་ནི་སྒྲུབ་བྱེད་དུ་མི་འགྲོ། སྐབས་དེར་སོག་པོ་ཇིན་གིར་རྒྱལ་བོའི་རྟ་དམག་གིས་རྒྱ་ནག་དང་བོད། ཝེ་ཏེ་ནམ། ཀོ་རི་ཡ་སོགས་ཨེ་ཤ་ཡ་ཕལ་མོ་ཆེ་དང་། ཨུ་རུ་སུའི་ས་ཁོངས་ཁྱོན་ཆེར་བཟུང་སྟེ་སོག་པོ་སྟོབས་ལྡན་རྒྱལ་ཁབ་བཙུགས་པ་དང་། རྒྱ་ནག་གི་ས་ཆའི་སྟེང་སོག་པོ་བས་“ཡོན་རྒྱལ་རབས་”བཙུགས་ཏེ་ཟླ་བསྒྲིལ་བའི་ས་ཁོངས་ལ་དབང་བསྒྱུར་བ་རེད། གལ་སྲིད་དྲག་ཤུགས་ཀྱིས་བཙན་བཟུང་བྱས་པ་འདི་དག་ད་ཆ་མངའ་ཁོངས་བདག་དབང་གི་གཞི་འཛིན་སར་འགྲོ་གི་ཡོད་པའི་དབང་ཏུ་བཏང་ནའང་། སྒྲུབ་བྱེད་འདི་རིགས་རྒྱ་ནག་པ་ཚོས་བགྲང་མི་དགོས་པར། ཇིན་གིར་རྒྱལ་བོའི་གདུང་རྒྱུད་སོག་པོ་ཚོས་འདོན་དགོས། ཕྱིར་བཤིག་ནས་བཤད་ན། གལ་སྲིད་རྒྱ་ནག་པ་ཚོས་བོད་དེ་སྐབས་དེར་སོག་པོས་ཟླ་བསྒྲིལ་གྱིས་བཙུགས་པའི་“ཡོན་རྒྱལ་རབས་”ཀྱི་མངའ་ཁོངས་སུ་ཚུད་པ་ཙམ་གྱིས་རྒྱ་ནག་གི་ཁོངས་གཏོགས་ཡིན་པའི་ཁྲིམས་གཞིའི་གཞི་རྟེན་དུ་འགྲོ་གི་ཡོད་ན། རྒྱ་ནག་པ་ཚོས་སྐབས་དེར་དེ་མཚུངས་ཀྱིས་“ཡོན་རྒྱལ་རབས་”ཀྱི་ཁོངས་གཏོགས་སུ་ཟླ་བསྒྲིལ་བའི་ཝེ་ཏེ་ནམ་དང་། ཀོ་རི་ཡ་སོགས་ཨེ་ཤ་ཡའི་ས་ཆ་ཁྱོན་ཆེ་དེ་དག་ཀྱང་རྒྱའི་མངའ་ཁོངས་ཡིན་ཚུལ་ཅིའི་ཕྱིར་མི་སྒྲོག བོད་གཅིག་པོར་དེ་ལྟར་འདོད་པ་ནི་གཏན་ཚིགས་དང་འགལ་གྱི་ཡོད།”[80] ཅེས་གསུངས་པ་ནི་ད་ལྟ་རྒྱ་གཞུང་གིས་ས་སྐྱའི་སྐབས་ནས་བོད་ནི་རྒྱ་ནག་གི་ཆ་ཤས་སུ་གཏོགས་ཚུལ་གྱི་ལོ་རྒྱུས་རྫུན་བཅོས་དང་ཧམ་བཤད་དེ་དག་ཡོ་བསྲང་བྱས་པ་དང་། ཡོན་གྱི་རྒྱལ་རྒྱུད་དག་གིས་བོད་ཁམས་དབང་བསྒྱུར་བྱས་ཟེར་བ་ཙམ་ལས་དོན་དངོས་དབང་བསྒྱུར་གཙང་མ་ཞིག་རྩ་ནས་བྱ་ཐུབ་མེད་པ་གོང་གི་ལོ་རྒྱུས་དག་ལས་གསལ་བོ་རྟོགས་སླའོ།།
ས་བཅད་དགུ་པ། དཔལ་ས་སྐྱ་པའི་དཔོན་ཆེན་རིམ་བྱོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙིང་བསྡུས།
དཔལ་ས་སྐྱའི་དཔོན་ཆེན་རིམ་བྱོན་གྱི་ལོ་རྒྱུས་སྙིང་བསྡུས་འདི་ནི་སྟག་ཚང་དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོའི་ལོ་རྒྱུས་གཞིར་བཞག་བྱས་ཤིང་། དེ་ལྟར་ན་བོད་དབུས་གཙང་ཁུལ་དུ་ཧོར་དང་ས་སྐྱ་པ་མཆོད་ཡོན་དུ་འབྲེལ་བའི་རིང་ལ་དཔོན་ཆེན་ཉེར་བདུན་བྱོན་པ་གསལ་ལ། དེ་ལྟར་དཔོན་ཆེན་དེ་དག་གི་ལོ་རྒྱུས་རེ་རེ་བཞིན་ལོ་རྒྱུས་གང་འདུའང་མཇལ་རྒྱུ་མི་འདུག་ཀྱང་། རང་ཉིད་ཀྱིས་དཔོན་ཆེན་ཁོང་རྣམ་པའི་ལོ་རྒྱུས་གང་མཐོང་བ་གཤམ་དུ་སྒྲིག་སྦྱོར་བྱས་པ་ནི།
དཔོན་ཆེན་དང་པོ་ཤཱཀྱ་བཟང་པོ་ཡིན་ལ། ཁོང་ནི་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོའི་ལུང་གིས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་ཀྱི་སྐབས་སུ་ཟམ་གླུ་གུན་དབེན་ཧུའི་མིང་ཐོབ་དང་ཐམ་ག་གནང་སྟེ་དབུས་གཙང་གི་དཔོན་ཆེན་ལ་བསྐོས། ཁང་གསར་ཆེན་མོ་བཏབ། ཕྱི་ལོ་1256 ལོར་གོང་ནས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་འཕགས་བོད་ལ་བྱོན་སྐབས་ཕེབས་བསུར་བཅར་བ་དང་། འདམ་སོག་ཡན་གྱི་དབུས་གཙང་མི་སྡེ་ཡོངས་ལ་བླ་མའི་བཀའ་ཤོག་བཀྲམས་ཏེ་མི་ལག་བསྡུ་སྐོང་གནང་ནས་ས་སྐྱའི་ལྷ་ཁང་ཆེན་མོ་ཞེས་པ་ཐོག་མར་གསར་བཞེངས་མཛད་ཅིང་། ལྕགས་རི་ཕྱི་ནང་བརྩིགས་ནས་ཤིང་ཆ་རྣམས་དྲངས་ཏེ་ཐོག་མ་ཕུབ་པར་སྐུ་གྲོངས། དཔོན་ཆེན་གཉིས་པ་ནང་གཉེར་ཀུན་དགའ་བཟང་པོ་ཡིན་ཞིང་། ལྷ་ཁང་ཆེན་མོའི་འོག་ཐོག་དང་། ཐིག་ཁང་། ལྕགས་རི་ལྕགས་ཆུང་ཞབས་སུ་ཆུག་པར་བྱས་ཏེ། གསེར་འཕྲུ་ཆེན་མོ་བཙུགས། ཆོས་རྗེ་ས་སྐྱ་པཎྜི་ཏ་མཆོག་གི་ནང་རྟེན་བྱང་ཆུབ་ཆེན་པོའི་གསེར་སྐུ་དང་། ལྷ་ཁང་ཆེན་མོའི་ཁྱམས་སུ་རི་མོ་ཐམས་ཅད་ཀྱང་ལེགས་པོར་གྲུབ་པ་མཛད། རིན་ཆེན་སྒང་བླ་བྲང་དང་། ལྷང་ཁང་བླ་བྲང་འདེབ་པའི་དོ་དམ་མཛད། ཀུན་དགའ་བཟང་པོས་ལས་ཁ་གཏད་ནས་དཔོན་ཆེན་ཞང་བཙུན་དང་། ཕྱུག་པོ་སྒང་དཀར་བ། བྱང་རིན་དག་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་ཞལ་ཏས་རིམ་པར་བསྐོས། འོན་ཀྱང་དཔོན་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོ་ལ་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པ་ཐུགས་མ་མཉེས་ནས་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོའི་ལུང་གིས་སང་གྷ་ཆིང་སང་གིས་འགོ་བྱས་པའི་ཧོར་དམག་འབུམ་ཕྲག་གཅིག་བཏང་ནས་དམག་ལམ་སྟག་ཚང་ལུང་པར་ཞུགས། ཁང་དམར་གྱི་ས་མཁར་ལ་དམག་འཁྲུག་ལངས་ཏེ། ཕྱིས་སུ་བྱ་རོག་ཚང་ལ་སྐོར་རྒྱག་བྱས་ནས་ཕྱི་ལོ་1280 ལྕགས་ཕོ་འབྲུག་ལོར་དཔོན་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོ་སྐུ་བཀྲོངས།
དཔོན་ཆེན་གསུམ་པ་ཞང་བཙུན། དཔོན་ཆེན་བཞི་པ་ཕྱུག་པོ་སྒང་འཁར་བ། དཔོན་ཆེན་ལྔ་པ་བྱང་རིན་ཡིན་གསུམ་བླ་མའི་ཞལ་ཏས་བསྐོས་པ་དང་། དཔོན་ཆེན་བྱང་རིན་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོས་ཐུགས་ལ་བཏགས་ནས་སྭོན་ཝི་སིའི་ཐམ་ཁ་གླིང་དྲུག་མ་དང་། ཤེལ་གྱི་ས་ཐམ་ཡང་གནང་། ཕྱིས་སུ་དཔོན་ཆེན་བྱང་རིན་ཤངས་སྡོང་པོ་ཐང་གི་སྒར་ཐོག་ཏུ་དཔོན་ཆེན་ཀུན་དགའ་བཟང་པོའི་གཡོག་སྙིང་དང་འདྲ་བ་བཞི་ཡོད་པའི་གསུམ་པ་བྱང་པ་ཡི་ཤེས་བཟང་པོས་བཀྲོངས་ཟེར། དཔོན་ཆེན་དྲུག་པ་ཀུན་གཞོན། དཔོན་ཆེན་བདུན་པ་གཞོན་དབང་རིང་ལ་ཕྱེ་གསལ་ཆེན་མོ་སྟེ་དམག་ཁྲལ་དང་དཔྱ་ཁྲལ་བསྡུ་སྐབས་ས་ཚིགས་ཀྱི་རིམ་པ་ཕྱེ་ནས་ས་བཟང་ངན་དང་མི་སྡེའི་གྲངས་མང་ཉུང་ལ་གཞིགས་ཏེ་ཁྲལ་འབབ་ཆེ་ཆུང་གི་དབྱེ་བ་གསལ་བོ་བྱས་པ་དང་། དབུས་གཙང་གི་ཁྲིམས་ཀྱི་ཞིབ་ཆའང་ཕལ་ཆེ་བ་མཛད་ཅེས་ཟེར། དཔོན་ཆེན་བརྒྱད་པ་བྱང་རྡོར་དང་། དཔོན་ཆེན་དགུ་པ་ཨག་གླེན་༼ཨང་ལེ་བཀྲ་ཤིས༽ དག་གི་རིང་ལ་ས་སྐྱའི་ལྷ་ཁང་ཆེན་མོའི་སྤེན་བད་བསྐལ། རྒྱ་མཐོང་ཀ་བརྒྱད། ཐིག་ཁང་སོགས་བླ་མ་བདག་ཉིད་ཆེན་པོ་བཟང་པོ་དཔལ་གྱི་ཐུགས་དགོངས་དང་སློབ་སྟོན་བགྱིས་པ་བཞིན་ཕྱི་ནང་གི་དཀྱིལ་འཁོར་མི་གཅིག་པ་དྲུག་བརྒྱ་སུམ་ཅུ་རྩ་དགུ་བཞེངས། ཕྱི་ལོ་1295 ཤིང་མོ་ལུག་ལོར་ས་སྐྱའི་ལྷ་ཁང་ཆེན་མོ་ཕྱིའི་ལྕགས་རི་ཆེན་མོ་སྟོང་པ་བླ་མ་འཕགས་པ་དང་། དྷརྨ་ཕ་ལའི་ཕྱི་རྟེན་བཞུགས་པའི་གསེར་ཐོག གཡུ་ཐོག་འགེལ་བ། དཔོན་པོ་རིའི་ལྕགས་རི་དང་། ཇོ་མོ་གླིང་སོགས་བཏབ། དྭགས་པོ་དང་འབྲི་གུང་ལ་དམག་བརྒྱབ་པ་དང་། ལྷག་པར་དྭགས་པོར་དམག་རྒྱག་སྐབས་ཇུས་ལེགས་པའི་རྒྱལ་ཁ་བླངས་པས་ས་མཚམས་ཁག་གི་བྲག་ངོས་སུའང་ཨང་ལེན་ཞེས་བྲིས་པར་གྲགས་ཤིང་། ཚོད་བསྒམ་བྱས་ན་སྐབས་དེར་ཨང་ལེན་བོད་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་ཁག་གི་ས་མཚམས་སུ་མཚན་སྙན་ཅུང་གྲགས་ཆེ་བར་སྙམ། དཔོན་ཆེན་གཞོན་དབང་དང་། དཔོན་ཆེན་བྱང་རྡོར། དཔོན་ཆེན་ཨང་ལེན་གསུམ་གྱིས་དཔོན་ཆེན་མཛད་རིང་ལ་ས་འབྲི་འཐབ་འཁྲུག་ཆེན་པོ་བྱུང་སྟེ། དཔོན་ཆེན་རྣམ་པ་རྒྱ་ཡུལ་དུ་བྱོན་ནས་ཨ་ཡུ་པར་པ་ཏ་བུ་ཡན་དུ་རྒྱལ་པོ་དང་ཞལ་མཇལ་ཏེ། མི་རབས་ཀྱི་བར་ལ་ཡ་འབྲོག་ཁྲི་སྐོར་འཇགས་པའི་ལུང་བཟང་ཐོབ་ཅེས་ཟེར། དཔོན་ཆེན་བཅུ་པ་གཞོན་དབང་བསྐྱར་ཏུ་དཔོན་ཆེན་ལ་བསྐོས་ཏེ་ཁོང་གིས་སྔོན་གྱི་མཛད་པ་དག་གི་འཕྲོ་མུ་མཐུད་བསྐྱངས་པར་གྲགས།
དཔོན་ཆེན་བཅུ་གཅིག་པ་ལེགས་པ་དཔལ། དཔོན་ཆེན་བཅུ་གཉིས་པ་སེང་གེ་དཔལ། དཔོན་ཆེན་བཅུ་གསུམ་པ་འོད་ཟེར་སེང་གེ། ཁོང་གིས་སྭོན་ཅིང་དབེན་གྱི་ཐམ་ག་བཟུང་། དཔོན་ཆེན་བཅུ་བཞི་པ་ཀུན་རིན། དཔོན་ཆེན་བཅོ་ལྔ་པ་དོན་ཡོད་དཔལ། དཔོན་ཆེན་བཅུ་དྲུག་པ་ཡོན་བཙུན། དཔོན་ཆེན་བཅུ་བདུན་པ་འོད་ཟེར་སེངྒེ་བསྐྱར་ཏུ་དཔོན་ཆེན་ལ་བསྐོས། དཔོན་ཆེན་བཅོ་བརྒྱད་པ་རྒྱལ་བ་བཟང་པོ། དཔོན་ཆེན་བཅུ་དགུ་པ་དབང་ཕྱུག་དཔལ། དཔོན་ཆེན་ཉི་ཤུ་པ་བསོད་ནམས་དཔལ། དཔོན་ཆེན་ཉེར་གཅིག་པ་རྒྱལ་བ་བཟང་པོ་བསྐྱར་ཏུ་དཔོན་ཆེན་ལ་བསྐོས། དཔོན་ཆེན་ཉེར་གཉིས་པ་དབང་བརྩོན། དཔོན་ཆེན་ཉེར་གསུམ་པ་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། དཔོན་ཆེན་ཉེར་བཞི་པ་བློ་གྲོས་རྒྱལ་མཚན། དཔོན་ཆེན་ཉེར་ལྔ་པ་དཔལ་འབུམ། དཔོན་ཆེན་ཉེར་དྲུག་པ་གྲགས་དབང་། དཔོན་ཆེན་ཉེར་བདུན་པ་ཨ་མོ་གྷ་རྣམས་སོ། དེ་ལྟར་མདོ་སྟོད་དང་མདོ་སྨད་དུའང་སྐབས་དེར་དཔོན་ཆེན་རེ་བསྐོས་ཡོད་པ་གསལ་ཏེ། “ཉི་ཤུ་རྩ་བདུན་དབུས་གཙང་དཔོན་ཆེན་གྱིས། བླ་མའི་བཀའ་དང་རྒྱལ་པོའི་ལུང་བཞིན་དུ། ཁྲིམས་གཉིས་བསྐྱངས་ནས་རྒྱལ་ཁམས་བདེ་བ་དང་། བསྟན་པའི་གསལ་བཤད་གྱུར་པའང་བྱུང་བར་གནང་། དེ་མཐུད་མདོ་སྟོད་གོན་གྱོ་མདོ་སྨད་གླིང་ཆང་སྟེ། ཆོལ་ཁ་རེ་རེ་ལ་དཔོན་ཆེ་རེ་ཡོད་ལོ།”[81] ཞེས་གསུངས་པ་དབུས་གཙང་དཔོན་ཆེན་དང་མདོ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་དཔོན་ཆེན་དག་གིས་འགྲོ་མགོན་ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་བཀའ་དང་ཡོན་གོང་མའི་ལུང་བཞིན་བོད་ཁམས་སུ་ལུགས་གཉིས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་བདེ་བར་བསྐྱངས་ཤིང་། མདོ་སྟོད་སྨད་ཀྱི་དཔོན་ཆེན་གཉིས་ཀྱི་ས་ཁུལ་དེང་སང་གང་ལ་ངོས་འཛིན་དགོས་མིན་གསེར་རྟའི་ཚུལ་ཁྲིམས་འོད་ཟེར་གྱིས་བརྩམས་པའི་བརྒལ་ལན་ལུང་རིགས་གཟི་འབར་ཀུན་ཕན་ཉི་མའི་སྣང་བ་ཞེས་པའི་དེབ་ནང་དུ་གསལ་ཏེ། “དེ་མཐུན་མདོ་སྟོད་གོན་གྱོ་མདོ་སྨད་གླིང་ཆང་སྟེ།། ཆོལ་ཁ་རེ་ལ་དཔོན་ཆེ་རེ་ཡོད་ལོ།། ཞེས་གསུངས་འདུག་པས་མདོ་སྟོད་གོན་གྱོ་ཞེས་པ་ད་ལྟའི་གོན་ཇོ་ཞེས་པ་ཡིན་ཞིང་། གོན་ཇོ་རུ་མདོ་སྟོད་ཀྱི་སྤྱི་དཔོན་བསྐོས་འདུག་པ་དང་། དེ་བཞིན་གླིང་ཆང་ཞེས་པ་ས་སྡེ་དགེའི་ཉེ་འགྲམ་གྱི་གླིང་ཚང་ཡིན་ཞིང་། སྐབས་དེའི་མདོ་སྨད་ཀྱི་དཔོན་ཆེན་དུ་གླིང་ཚང་བསྐོ་བཞག་བྱས་འདུག”[82] ཅེས་མདོ་སྟོད་ཀྱི་དཔོན་ཆེན་ལ་ད་ལྟའི་གོ་ཇོ་ཞེས་པ་བསྐོས་གནང་བར་གསལ་ལ། མདོ་སྨད་ཀྱི་དཔོན་ཆེན་ལ་ད་ལྟ་གླིང་ཚང་ཞེས་པ་དེ་བསྐོས་གནང་བར་གསལ་མོད། འོན་ཀྱང་དཔོན་ཆེན་དེ་དག་གིས་ཕྱག་ལས་ཇི་ལྟར་གནང་བ་ད་ལྟའི་ལོ་རྒྱུས་ཁག་ནས་མ་རྙེད་པས་ཕྱིས་ན་ལོ་རྒྱུས་ཉམས་ཞིབ་གནང་མཁན་དག་གིས་དཔྱད་གཞིར་ཆེའོ།།
མཇུག་བསྡུ་བ།
དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པའི་སྐབས་ཧོར་བོད་མཆོད་ཡོན་གྱི་འབྲེལ་བ་ཐོག་མར་བྱུང་སྟངས་ཀྱི་རིམ་པ་དང་། སྐབས་དེའི་བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་གཉིས་ཀྱི་གནས་བབ་བཅས་ནི་མི་གླེང་ཐབས་མེད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཧ་ཅང་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་ཏེ། མི་ལོ་411 རིང་བོད་ཁམས་སིལ་བུར་འཐོར་ནས་སླར་ཡང་བོད་ཁམས་གོང་བུ་གཅིག་གྱུར་བྱུང་བའི་སྐབས་ཡིན་ཞིང་། བོད་ཁམས་སུ་དཔལ་འབྱོར་དང་། རིག་གནས། སྤྱི་ཚོགས་ཡར་རྒྱས་སུ་བསྐྱོད་བཞིན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་དཀྱོགས་མཚམས་ཤིག་ཡིན།
བདག་གིས་དཔྱད་བརྗོད་རྩོམ་ཡིག་འདི་ཉིད་ཐོག་མར་འབྲི་སྐབས་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་དང་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་གཉིས་ཀ་དཔྱད་གཞིར་གཙོར་འཛིན་བྱ་དགོས་སྙམ་ཡང་། རྒྱ་ཡིག་ཏུ་འཁོད་པའི་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ཁག་ཏུ་ལོ་རྒྱུས་རྫུན་མ་དང་། ཧམ་བཤད། ཚོར་བ་རགས་བཤད་མང་དྲག་པས་མཐའ་མར་ངའི་ཐོག་མའི་བསམ་ཚུལ་དེ་ཉིད་ལ་འགྱུར་བ་བཏང་སྟེ། ངའི་དཔྱད་བརྗོད་རྩོམ་ཡིག་གི་རྒྱུ་ཆ་གཙོ་བོ་བོད་ཀྱི་ཡིག་རྙིང་ཁག་བཀོལ་སྤྱོད་དང་གཙོར་འཛིན་བྱ་རྒྱུ་ལས་བྱ་ཐབས་གཞན་མ་རྙེད།
མཐའ་དོན་དཔལ་ལྡན་ས་སྐྱ་པའི་སྐབས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྒྱ་ནག་སྲིད་གཞུང་གིས་ཆེད་དུ་ལོ་རྒྱུས་རྫུན་བཟོ་འཁྱོག་བཤད་བྱས་ཏེ་རབ་རིབ་དང་མག་མོག་ཅིག་ལས་མི་གསལ་བ་ཞིག་བཟོ་གྲབས་འདུག་ཀྱང་། ང་ཚོས་ད་ལྟའི་བར་ས་སྐྱ་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཆེད་ལས་ཉམས་ཞིབ་པས་དཔྱད་པ་བཏང་ནས་དཔྱད་བརྗོད་རྩོམ་ཡིག་སྤེལ་བཞག་པ་གཅིག་ཀྱང་རག་སོན་མ་བྱུང་བས་དེ་འཐུས་ཤོར་ཞིག་ཅི་ལ་མིན། གང་ལྟར་ངའི་དཔྱད་བརྗོད་རྩོམ་ཡིག་འདི་ལ་ཁྱེད་ཅག་ཀློག་པ་པོ་དག་གིས་མཛུབ་སྟོན་དང་ལམ་སྟོན་གནང་སྐྱོང་ཡོང་བའི་རེ་སྨོན་བཟང་པོ་བཅས་ཕྱི་ལོ་2013 ཟླ་6 ཚེས་28 ཉིན་མཇུག་རྫོགས་པར་བྱས།
ལུང་ཁུངས་ཡིག་ཆ།
1 དེབ་ཐེར་དམར་པོ་གསར་མ། པཎ་ཆེན་བསོད་ནམས་གྲགས་པས་བརྩམས། (1478-1656) བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1989 ལོའི་ཟླ་3 པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ། ལུང་རྟགས་ཨང་། 3, 14, 36, 53, 60, ཤོག་གྲངས། 48, 50, 50, 52, 51,
2 ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། (1504-1566) མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2006 ལོའི་ཟླ་དང་པོར་པེ་ཅིན་དུ་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ། ལུང་རྟགས་ཨང་། 4, ཤོག་གྲངས། 726,
3 རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲིན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲན་ཁང་། 1985 ལུང་རྟགས་ཨང་། 6, 11, 26, 40, 43, 48, 49, 50, 51, 57, 58, 59, 61, 64, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 81, ཤོག་གྲངས། 255, 266, 325, 325, 326, 329, 278, 326, 290, 274, 174, 302, 277, 398, 277, 298, 329, 278, 286, 356, 362,
4 བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་སྐོར་བཤད་པ། དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་མཛད། (1927-1997) མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། པར་ཐེངས། 2004 ལོའི་ཟླ་10 པར་པེ་ཅིན་དུ་པར་ཐེངས་2 པ་བརྒྱབ། ལུང་རྟགས་ཨང་། 7, 10, ཤོག་གྲངས། 68,
5 ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ཨ་མེས་ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན།(1537- ) མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ལུང་རྟགས་ཨང་། 9, 10, 13, 17, 18, 19, 20, 21, 23, 24, 25, 27, 29, 33, 34, 35, 37, 45, 46, 47, 52, 55, 65, 66, 70, 77, ཤོག་གྲངས། 117, 118, 118, 136, 136, 136, 136, 137, 138, 139, 138, 151, 162, 161, 165, 167, 159, 173, 174, 112, 230, 138, 154, 154, 153, 146,
6 དེབ་ཐེར་དམར་པོ། ཚལ་པ་ཀུན་དགའ་རྡོ་རྗེས་བརྩམས། (1309-1364) མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1993 ལོའི་ཟླ་2 པར་པེ་ཅན་ལ་པར་ཐེངས་2 པ་བརྒྱབ་པ། ལུང་རྟགས་ཨང་། 12, 41, ཤོག་གྲངས། 47, 48,
7 ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཏི་ཤྲི་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་མཛད་རྣམ། ཁྲིན་ཆིན་གྱིས་བརྩམས། སྐལ་བཟང་དར་རྒྱས་ཀྱིས་བསྒྱུར། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ 2006 ལོའི་11 པར་དཔར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ། ལུང་རྟགས་ཨང་། 28, ཤོག་གྲངས། 168,
8 ས་སྐྱ་པའི་བཀའ་འབུམ། 7 ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་བཀའ་འབུམ། (1235-1280) 2 THE TOYU BUNKO TOKYO, 1968 ལུང་རྟགས་ཨང་། 32, 44, ཤོག་གྲངས། 267, 184,
9 རྫོགས་ལྡན་གཞོན་ནུའི་དགའ་སྟོན། ༸རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ་བློ་བཟང་རྒྱ་མཚོ། (1617-1682) བོད་གཞུང་ཤེས་རིག་པར་ཁང་། དཔར་ཐེངས་གཉིས་པ། ལུང་རྟགས་ཨང་། 38, 62, ཤོག་གྲངས། 116, 125,
10 སུམྦྷ་མཁན་པོ་ཡི་ཤེས་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གསུང་། རྒྱ་གར་འཕགས་ཡུལ། རྒྱ་ནག་ཆེན་པོ། གངས་ཅན་བོད་ཡུལ། སོག་ཡུལ་རྣམས་སུ་དམ་ཆོས་རིན་ཆེན་བྱུང་ཚུལ་དཔག་བསམ་ལྗོན་བཟང་ལས། གངས་ཅན་བོད་ཀྱི་ཡུལ་དུ་དམ་ཆོས་དར་ཚུལ་གྱི་དཔེ་དེབ་བཞུགས་སོ།། སུམྦྷ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར། (1704-1788) Printed and Publish by MONGOLIAN 1965 ལུང་རྟགས་ཨང་། 39, ཤོག་གྲངས། 296,
11 ས་སྐྱའི་ཆོས་འབྱུང་། ངག་དབང་ཐེག་མཆོག་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན། Published by Paljor Publication (P) Ltd. 1977 ལུང་རྟགས་ཨང་། 42, ཤོག་གྲངས། 102,
12 བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། Third Edition 1986, Printed by Sonam Tsering at Shri Ram Prass 9/45 Bazar Gali Vishwash Nagar Shahdare Delhi-110032 ལུང་རྟགས་ཨང་། 54, 63, 78, 79, ཤོག་གྲངས། 298, 282, 220, 300,
13 བོད་ཀྱི་མི་འབོར་ས་ཡ་དྲུག་སྐོར་ལམ་ཙམ་དཔྱད་པ། ཕྱི་དྲིལ་རྒན་དྲུང་ཚེ་རིང་དབང་ཕྱུག ཕྱི་དྲིལ་ནས་པར་སྐྲུན་ཞུས། 1989 ལུང་རྟགས་ཨང་། 67, ཤོག་གྲངས། 11,
14 བོད་སྤྱི་བཤད། བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2008 ལོའི་ཟླ་5 པར་པར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས། ལུང་རྟགས་ཨང་། 68, ཤོག་གྲངས། 218,
15 བརྒལ་ལན་ལུང་རིགས་གཟི་འབར་ཀུན་ཕན་ཉི་མའི་སྣང་བ། གསེར་རྟའི་ཚུལ་ཁྲིམས་འོད་ཟེར། 2011 ལོ་པར་ཐེངས་དང་པོར་ཚར་ཆིག་སྟོང་ཐམ་པ། ལུང་རྟགས་ཨང་། 82, ཤོག་གྲངས། 454
16 དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས། (1927-1997) ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2002 ལོའི་ཟླ་4 པར་དཔར་ཐེངས་དང་པོ་བཏབ། ལུང་རྟགས་ཨང་། 30, ཤོག་གྲངས། 889,
17 བོད་ཀྱི་གནད་དོན་ཐོག་རྒྱ་ནག་གི་གྲགས་ཅན་མཁས་པ་ཁག་ཅིག་གི་ལྟ་ཚུལ། 《བོད་དེ་ནམ་ཞར་ཡང་རྒྱ་ནག་གི་མངའ་ཁོངས་ཆ་ཤས་ཤིག་མིན།》 ཚའོ་ཁྲང་ཆིང་དང་ཞའོ་ཧུའོ། བཀྲ་ཤིས་རྒྱ་མཚོས་བསྒྱུར། བོད་གཞུང་བདེ་སྲུང་བོད་གནས་ཉམས་ཞིབ་ཁང་། བོད་བསྒྱུར་ཡིག་ཆ། 03 དཔར་ཐེངས་དང་བོ། 1998/3/27 དྷ་ས། ལུང་རྟགས་ཨང་། 80, ཤོག་གྲངས། 3,
དཔྱད་གཞིའི་ཡིག་ཆ།
1 སྔ་རབས་བོད་ཀྱི་སྲིད་ཁྲིམས། བསོད་ནམས་ཚེ་རིང་གིས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུང་ཁང་། 2004 ལོའི་ཟླ་4 པར་པེ་ཅིན་དུ་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ།
2 བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་བའི་གཏམ། རྒྱལ་མོ་འབྲུག་པ། (1957- ) མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004 ལོའི་ཟླ་3 པར་པེ་ཅིན་དུ་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ།
3 ཏ་སི་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན་གྱི་བཀའ་ཆེམས། ཏ་སི་ཏུ་བྱང་ཆུབ་རྒྱལ་མཚན། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1989 ལོའི་ཟླ་4 པར་པར་གཞི་དང་པོ་བརྒྱབ།
4 མཆོད་སྡོང་འཛམ་གླིང་རྒྱན་གཅིག་གི་དཀར་ཆག སྡེ་སྲིད་སངས་རྒྱས་རྒྱ་མཚོ། (1653-1705) བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1990 ལོའི་ཟླ་4 པར་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ།
5 བོད་ས་གནས་ནི་ཀྲུང་གོའི་ཆ་ཤས་ཁ་བྲལ་ཐབས་མེད་པ་ཞིག་ཡིན། བློ་བཟང་བསྟན་འཛིན་གྱིས་བསྒྱུར། བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1993ལོའི་ཟླ་3 པར་དཔར་ཐེངས་དང་པོ་བཏབ།
6 བོད་སོག་གི་རིག་གནས་འབྲེལ་བའི་ཞིབ་འཇུག སངས་རྒྱས་རིན་ཆེན་དང་འབྲུག་ཐར་གྱིས་བརྩམས། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2003ལོའི་ཟླ་9 པར་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ།
7 མདོ་སྨད་ལོ་རྒྱུས་ཆེན་མོ། ཧོར་གཙང་འཇིགས་མེད། བོད་ཀྱི་དཔེ་མཛོད་ཁང་། 2009
8 བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རགས་རིམ་གཡུ་ཡི་ཕྲེང་བ། ཆབ་སྤེལ་ཚེ་བརྟན་ཕུན་ཚོགས་དང་ནོར་བྲང་ཨོ་རྒྱན། བོད་ལྗོངས་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2006ལོའི་ཟླ་10 པར་པར་ཐེངས་གཉིས་པ་བཏབ།
9 བྱང་ངོས་སྤྲུལ་བའི་སྡེར་གྲོས་སུ་བཏབ་པ་མཁས་པ་མགུ་བའི་གཏམ། ངྥན་པའོ་ལེང་དང་ཧྲེང་ཐེན་ཁྲང་གིས་བརྩམས། རྒྱ་ཡེ་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་བསྒྱུར། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
10 ཧོར་རམ། ཡོན་གྱི་རྒྱལ་རབས་དང་། ཧོར་བོད་འབྲེལ་བར་དཔྱད་པའི་གཏམ་བདེན་དོན་རབ་གསལ། བོད་གཞུང་ཕྱི་དྲིལ་ལས་ཁུངས ནས1995 ལོར་དཔར། Printed at Indraprastha Press (CBT), 4 Bahadur Shah Zafar Marg, New Delhi-110002.
11 མདོ་སྨད་ཆོས་འབྱུང་། བྲག་དགོན་པ་དཀོན་མཆོག་བསྟན་པ་རབ་རྒྱས། (1801-) ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1982 ལོའི་ཟླ་3 པར་དཔར།
12 ལྷོ་ཁའི་ཆོས་འབྱུང་སྐྱེས་མའི་ནུ་རིན། མཁས་གྲུབ་ཀྱིས་བརྩམས།
13 འབྲི་གུང་གདན་རབས་གསེར་ཕྲེང་། འབྲི་གུང་བསྟན་འཛིན་པད་མའི་རྒྱལ་མཚན། (1770-1793) བོད་ལྗོངས་བོད་ཡིག་དཔེ་རྙིང་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1989 ལོའི་ཟླ་7 པར་པར་ཐེངས་དང་པོ་བཏབ།
14 རྒྱལ་རབས་ལོ་ཚིགས་ཤེས་བྱ་མང་འདུས་མཁས་པའི་སྤྱི་ནོར། མགོན་པོ་དབང་རྒྱལ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2000 ལོའི་ཟླ་11 པར་པེ་ཅིན་དུ་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ།
16 བདེན་རྫུན་འོ་ཆུ་འབྱེད་པའི་དགག་གཞག་ངང་པའི་རྒྱལ་པོ། ཞེ་བོ་བློ་བཟང་དར་རྒྱས་དང་། བྱམས་པ་བསྟན་འཛིན། བོད་གཞུང་ཕྱི་དྲིལ་ལས་ཁུངས།
17 བོད་ལྗོངས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གོ་བབ་དཔྱད་ཞིབ། དབང་རྒོད་དང་། ཤེས་རབ་ཉི་མ། ཐང་ཅ་ཝེ་གསུམ་གྱིས་བརྩམས། སྐལ་དོན་དང་། བློ་བཟང་། ཚེ་ནོར་སོགས་ཀྱིས་བསྒྱུར། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་།
18 ཧོར་གྱི་ཆོས་འབྱུང་བཞུགས་སོ།། འཇིགས་མེད་རིག་པའི་རྡོ་རྗེས་བརྩམས། མཚོ་སྔོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1993 ལོའི་ཟླ་12 པར་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ།
19 བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། ཀྲང་དབྱི་སུན་གྱིས་གཙོ་འགན་བཞེས་ནས་རྩོམ་སྒྲིག་བྱས་པ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1996 ལོའི་ཟླ་5 པར་པེ་ཅིན་དུ་པར་ཐེངས་2 པ་བརྒྱབ་པ།
[1] *རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ་རུ། ཡེ་སུ་ག་དུར་རྒྱལ་པོ་དང་། ཤིང་ཕོ་རྟ་ལོ་ལ་སྐུ་འཁྲུངས་ཏེ། སྐུ་མཆེད་བདུན་ཡོད། ཁོང་དགུང་ལོ་སུམ་ཅུ་སོ་གསུམ་ལོན་པ། ས་ཕོ་སྟག་གི་ལོ་ལ། མི་ཉག་རྒྱལ་རྒོད་ཀྱི་རྗེས་ལ། ཐོ་རྫི་ཞེས་པའི་རྒྱལ་པོ་གཅིག་གིས། ཐང་གི་རྒྱལ་པོ་བྱེད་ཀྱི་ཡོད་པའི་ལག་ནས། དཔུང་གཤེ་མོང་གིས་རྒྱལ་ས་འཕྲོགས་ནས། ཧོར་གྱིས་རྒྱ་ནག་ཐང་གི་རྒྱལ་སྲིད། ལོ་ཉི་ཤུ་རྩ་གསུམ་བཟུང་ནས། དགུང་ལོ་དྲུག་ཅུ་རེ་དྲུག་པ། མེ་ཕག་གི་ལོ་སྟོན་ཟླ་དང་པོའི་ཚེས་བཅུ་གཉིས་ལ། མ་ཉག་གྷའི་ས་ཆར། གནམ་དུ་གཤེགས་སོ།། ཤོག་གྲངས། 254 པར་གསལ།
*དེབ་ཐེར་དམར་པོ་རུ། དེའི་བུ་ཡེ་སུར་ག་བ་དུར། དེ་དང་བཙུན་མོ་ཧོ་ལུན་གཉིས་ཀྱི་སྲས་ཐའི་ཛུ་ཇིང་གི་རྒྱལ་པོ་ཆུ་ཕོ་སྟག་(1182)ལ་འཁྲུངས། སྤུན་ལྔ་ཡོད། ཇི་གི་རྒྱལ་པོའི་(པོས)་ལོ་སོ་བརྒྱད་ལོན་དུས། རྒྱལ་ཁམས་དབང་དུ་བསྡུས་ནས་རྒྱལ་པོ་ལོ་ཉི་ཤུ་རྩ་གསུམ་མཛད། མེ་ཕོ་སྟག་(1146)གི་ལོ་འཁྲུང་ལོ་ལྟར་ན་ཆུ་ཕོ་སྤྲེའུ་(1212)ཡིན་པར་གོ སྟོན་ཟླ་དང་པོ་ཚེས་བཅུ་གཉིས་ལ་དགུང་ལོ་དྲུག་ཅུ་རྩ་གཅིག་ལ་མི་ཉག་འགའ་རུ་གནམ་དུ་གཤེགས།
*ཧོར་གྱི་ཆོས་འབྱུང་བཞུགས་སོ། དེབ་དེའི་ནང་ལ་འདི་ལྟར་བཀོད་པ་སྟེ། ཡབ་ཡུམ་དེ་གཉིས་ལས་དཔལ་ཕྱག་ན་རྡོ་རྗེའི་སྤྲུལ་པར་གྲགས་པ་གནམ་བསྐོས་སའི་ཚངས་པ་སྟོབས་ཀྱི་འཁོར་ལོས་བསྒྱུར་བའི་རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོ་པོག་ཏ་ཆིང་གིསྲ་༼ས་མཐའ་འདི་རྒྱ་གར་ལྟར་འབོད་དགོས༽འཁྲུངས་པ་སྟེ། དེ་ཡང་རབ་བྱུང་གསུམ་པའི་ཆུ་རྟའི་ལོར་ངོ་མཚར་བའི་མཚན་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་སྲས་ཤིག་བཙས་པ་ལ་མིང་ཐེ་མུ་ཅེན་དུ་བཏགས་སོ།། ཤོག་གྲངས། 11 པར་གསལ།
[2]* བོད་རྒྱ་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ་རུ། 1227 མེ་ཕག ཐོག་ཁ་བ་རིན་ཆེན་སེང་གེ་འཁྲུངས། མི་ཉག་གི་ཡུལ་ཧོར་གྱིས་བཅོམ། གཙང་པ་དུང་ཁུང་པས་ཧོར་ཇིང་གིར་རྒྱལ་པོ་ལ་ཆོས་བཤད། ཇིང་གིར་རྒྱལ་པོས་བན་དེ་ཤེད་བསྐྱེད་ཀྱི་འཇའ་ས་བྱིན། ཤིས་ཞྭ་རྒྱལ་རབས་རྫོགས། སོག་པོའི་ལོ་རྒྱུས་སུ་ཧོར་ཇིང་གིར་རྒྱལ་པོ་འདས་ཞེས་གསལ། ཤོག་གྲངས། 3228 པར་གསལ།
[3] དེབ་ཐེར་དམར་པོ་གསར་མ། པཎ་ཆེན་བསོད་ནམས་གྲགས་པས་བརྩམས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1989 ལོའི་ཟླ་3 པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ། ཤོག་གྲངས།48 ཐིག་ཕྲེང་། 1པོར་གསལ།
[4] ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན། དཔའ་བོ་གཙུག་ལག་ཕྲེང་བ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2006 ལོའི་ཟླ་དང་པོར་པེ་ཅིན་དུ་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ ཤོག་གྲངས། 726 ཐིག་ཕྲེང་། 2 པར་གསལ།
[5] འདབ་ནོར་ཞེས་པ་དེ་རྟེན་ཆས་ལྟ་བུ་ཞིག་ཡིན་ཞེས་ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན་གྱི་བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས་སུ་གཤམ་མཆན་བཀོད་འདུག
[6] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲིན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས།255 ཐིག་ཕྲེང་།18 པར་གསལ།
[7] བོད་ཀྱི་ཆོས་སྲིད་ཟུང་འབྲེལ་སྐོར་བཤད་པ། དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་མཛད། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། པར་ཐེངས། 2004 ལོའི་ཟླ་10 པར་པེ་ཅིན་དུ་པར་ཐེངས་2 པ་བརྒྱབ། ཤོག་གྲངས།68 ཐིག་ཕྲེང་།8 པར་གསལ།
[8] * རྒྱལ་མོ་འབྲུག་པས་བརྩམས་པའི་《བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་གླེང་བའི་གཏམ་》ཞེས་པར། “དེའང་ས་པཎ་ཕེབས་སའི་ཡུལ་འདི་ལ་བོད་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་རྣམས་སུ་བྱང་ངོས་སམ་ཧོར་ཡུལ་ཞེས་ཡུལ་འདི་བོད་ལས་ལོགས་སུ་ཆད་པའི་སོག་ཡུལ་ཁོ་ན་ཞིག་ཏུ་བཀོད་འདུག་ཀྱང་། ཡུལ་འདི་སྟོད་དབུས་གཙང་ས་སྐྱའི་ཡུལ་ནས་མཚོན་ན་རྒྱག་ཐག་ཤིན་ཏུ་རིང་བའི་ནང་ལོགས་ཀྱི་ཡུལ་ལྟ་བུ་ཞིག་ཏུ་སྣང་ཡང་། འོན་ཏེ་ཡུལ་འདི་བོད་མདོ་སྨད་ས་ནས་མཚོན་ན་མཚོ་སྔོན་བྱང་ཕྱོགས་དཔའ་རིས་ཡུལ་དང་འདབས་འབྲེལ་བའི་ཡུལ་གྲུ་སྟེ་དེང་གི་ཀན་སུའུ་ཞིང་ཆེན་གྱི་ཝོ་ཝེ་(武威 )ས་ཆ་ཡིན་ལ། དེ་ཡང་སྔོན་རྒྱའི་ཧན་ཆེན་པོའི་རིང་ལ་ཡུལ་མིང་འགུ་ཙང་ཟེར་བས་རྒྱ་ཡིག་ཏུ་ཀོའུ་ཙང་( ) ཞེས་བྲིས་འདུག་ལ། ཕྱིས་སུ་ལང་ཇུའམ་ལིང་ཆུ་རྩེ་དང་ལང་གྲུ་ ( ) ཞེས་འབོད། འགུ་ཙང་ཟེར་དོན་ཡང་སྔོན་ས་དེར་འགུ་ཚང་ཟེར་བའི་བོད་ཀྱི་ཚོ་སྡེ་ཆེན་པོ་ཞིག་ཡོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་གྱིས་ཡིན་པར་བཤད་ལ། ལང་ཇུའི་ཕྱོགས་དེ་གནའ་དུས་བོད་ས་ཡིན་པས་ཧན་ནུབ་མའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཚང་དུའང་ལང་ཇུའི་མཁར་གྱི་ཕྱི་རིལ་ནས་ལེ་དབར་སྟོང་ལྷག་གི་ས་ཆ་བོད་མི་ཤ་སྟག་གནས་ཞེས་འབྱུང་ཟེར། ཐང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མཇུག་ཙམ་ལ་དཔའ་རིས་པ་འཕན་བློ་གྲོས་ཕ་བུས་ལང་ཇུའི་ཕྱོགས་ཀྱི་དམག་སྲིད་ཟུང་གི་ཡུལ་དཔོན་ལོ་མང་པོར་བྱས་པ་དང་། དེའི་རྗེས་སུ་མི་ཉག་གིས་བཟུང་ཞིང་དེ་ནས་ཇིང་གིར་རྒྱལ་པོས་མི་ཉག་བཅོམ་སྟེ་ཡོན་གྱི་རིང་ཧོར་གྱིས་བཟུང་། མིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་སྐབས་སུ་རྒྱ་དམག་གིས་ཧོར་བདས་ནས་མཁར་དེ་ས་སྲུང་རྒྱ་དམག་ལྔ་བརྒྱ་ཙམ་བསྡད་པས་གཞི་ནས་རྒྱ་བརྒྱུད་བྱུང་ཚུལ་དང་འགུ་ཚང་གི་ཚོ་བརྒྱུད་དེ་མན་ཆིང་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་མཇུག་བར་དུ་ལང་ཇུའི་ལྷོ་བྱང་རི་རྒྱུད་དུ་གནས་ཡོད་ཚུལ་སོགས་དཔའ་རིས་པ་དོར་ཞི་གདོང་དྲུག་སྙེམས་བློས་ལེགས་པར་གསུངས་འདུག་པ་བཞིན་ས་ཆ་འདི་ནི་མདོ་སྨད་བྱང་ཤར་མཐའི་ཡུལ་གྲུ་ཞིག་ལས་ཧོར་ཡུལ་འབའ་ཞིག་མིན་པ་ཤེས་པར་བྱ་ལ།” ཞེས་བཀོད་འདུག མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2004 ལོའི་ཟླ་3 པར་པེ་ཅིན་དུ་པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ། ཤོག་གྲངས།225 ཐིག་ཕྲེང་། 14 པར་གསལ། མདོར་བསྡུས་ན་ལིང་ཆུ་རྩེ་འདི་བོད་ཀྱི་ས་གནས་ཤིག་ཡིན་ཡང་སྐབས་དེར་ཧོར་གྱིས་ས་ཆ་དེ་བདག་བཟུང་བྱས་ཡོད་པས་གནས་བབ་དང་བསྟུན་ནས་ཧོར་ཡུལ་ཞེས་བཀོད་པ་ལགས།
[9] ས་སྐྱ་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 117 ཐིག ཕྲེང་། 21པར་གསལ།
[10] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 118 ཐིག་ཕྲེང་། 9 པར་གསལ།
[11] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲིན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས།266 ཐིག་ཕྲེང་། 5པར་གསལ།
[12] དེབ་ཐེར་དམར་པོ། ཚལ་པ་ཀུན་དགའ་རྡོ་རྗེས་བརྩམས། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1993 ལོའི་ཟླ་༢་པར་པེ་ཅན་ལ་པར་ཐེངས་༢ པ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས།47 ཐིག་ཕྲེང་། 14 པར་གསལ།
[13] ས་སྐྱ་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 118 ཐིག ཕྲེང་། 21པར་གསལ།
[14] དེབ་ཐེར་དམར་པོ་གསར་མ། པཎ་ཆེན་བསོད་ནམས་གྲགས་པས་བརྩམས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1989 ལོའི་ཟླ་3 པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ། ཤོག་གྲངས།50 ཐིག་ཕྲེང་། 16 པར་གསལ།
[15] གོ་ཡུག་གན་ཧོར་གྱི་རྒྱལ་པོ་གསུམ་པ་ཡིན།
[16] ཅིས་ཏུའུ་ཆོས་ལུགས་ཀྱི་ཆོས་དཔོན་གྱི་མིང་དུ་འབོད་པའི་ཞེ་ཚིག ཅེས་ཧྥན་པའོ་ལེང་དང་ཧྲེ་ཐེན་ཁྲང་གིས་བརྩམས། རྒྱ་ཡེ་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་བསྒྱུར་བའི་《བྱང་ངོས་སྤྲུལ་བའི་སྡེར་གྲོས་སུ་བཏབ་པ》པའི་ནང་མཆན་ལས་ཕབ་བཤུ་བྱས།
[17] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 136 ཐིག་ཕྲེང་། 1པར་གསལ།
[18] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 136 ཐིག་ཕྲེང་། 6པར་གསལ།
[19] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 136 ཐིག་ཕྲེང་། 18པར་གསལ།
[20] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 136 ཐིག་ཕྲེང་། 23པར་གསལ།
[21] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 137 ཐིག་ཕྲེང་། 10
[22] ད་ར་ཁ ཆེ། སོག་སྐད་ལ་དབང་ཆེ་བར་གོ།
[23] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 138 ཐིག་ཕྲེང་། 4
[24] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 139 ཐིག་ཕྲེང་། 5 པར་གསལ།
[25] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 138 ཐིག་ཕྲེང་། 23 པར་གསལ།
[26] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 325 ཐིག་ཕྲེང་། 15
[27] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 151 ཐིག་ཕྲེང་། 6 པར་གསལ
[28] ཡོན་རྒྱལ་རབས་ཀྱི་ཏི་ཤྲི་འགྲོ་མགོན་འཕགས་པའི་མཛད་རྣམ། ཁྲིན་ཆིན་གྱིས་བརྩམས། སྐལ་བཟང་དར་རྒྱས་ཀྱིས་བསྒྱུར། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ་ 2006 ལོའི་11 པར་དཔར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ། ཤོག་གྲངས། 168 ཐིག་ཕྲེང་། 3པར་གསལ།
[29] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 162 ཐིག་ཕྲེང་། 6པར་གསལ།
[30] དུང་དཀར་ཚིག་མཛོད་ཆེན་མོ། དུང་དཀར་བློ་བཟང་འཕྲིན་ལས་ཀྱིས་རྩོམ་སྒྲིག་མཛད། ཀྲུང་གོའི་བོད་རིག་པ་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་གིས་བསྐྲུན། 2002 ལོའི་ཟླ་4 པར་པར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས། ཤོག་གྲངས།889 ཐིག་ཕྲེང་།11 པར་གསལ།
[31]* ཆོས་འབྱུང་མཁས་པའི་དགའ་སྟོན་དུ་“ཟོ་རོག་ཏའི་བུ་མོང་གོར་གན་གྱི་རྒྱལ་ས་ལོ་དགུ་དེ་ནས་གེ་བེ་ལ་ནི་སེ་ཆེན་རྒྱལ་པོར་གྲགས་ཏེ་ལོ་སོ་གཉིས་རྒྱལ་ས་བྱས་པ་ཡིན་ནོ།།” ཞེས་བཀོད་པས། མོང་གོལ་རྒྱལ་བུ་དང་མོང་གོར་གན་ཞེས་པ་དག་ཆ་ཙམ་ལས་ཧོར་རྒྱལ་བཞི་བ་མོང་གོལ་རྒྱལ་པོ་ལ་གོ་དགོས་སོ།
[32] ས་སྐྱ་པའི་བཀའ་འབུམ། 7 ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་བཀའ་འབུམ། 2 THE TOYU BUNKO TOKYO, 1968 ཤོག་གྲངས། 267 ངོས་རྒྱབ་ཀྱི་ཐིག་ཕྲེང་། 2 པར་གསལ།
[33] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 161 ཐིག་ཕྲེང་། 17 པར་གསལ།
[34] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 165 ཐིག་ཕྲེང་། 2 པར་གསལ།
[35] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 167 ཐིག་ཕྲེང་། 21 པར་གསལ།
[36] དེབ་ཐེར་དམར་པོ་གསར་མ། པཎ་ཆེན་བསོད་ནམས་གྲགས་པས་བརྩམས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1989 པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ། ཤོག་གྲངས། 50 ཐིག་ཕྲེང་།21
[37] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 159 ཐིག་ཕྲེང་། 17པར་གསལ།
[38] རྫོགས་ལྡན་གཞོན་ནུའི་དགའ་སྟོན། རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོ། བོད་གཞུང་ཤེས་རིག་པར་ཁང་། དཔར་ཐེངས་གཉིས་པ། ཤོག་གྲངས། 116 ཐིག་ཕྲེང་། 1པོར་གསལ།
[39] སུམྦྷ་མཁན་པོ་ཡེ་ཤེས་དཔལ་འབྱོར་གྱི་གསུང་། རྒྱ་གར་འཕགས་ཡུལ། རྒྱ་ནག་ཆེན་པོ། གངས་ཅན་བོད་ཡུལ། སོག་ཡུལ་རྣམས་སུ་དམ་ཆོས་རིན་ཆེན་བྱུང་ཚུལ་དཔག་བསམ་ལྗོན་བཟང་ལས། གངས་ཅན་བོད་ཀྱི་ཡུལ་དུ་དམ་ཆོས་དར་ཚུལ་གྱི་དཔེ་དེབ་བཞུགས་སོ།། རྩོམ་པ་པོ། སུམྦྷ་ཡི་ཤེས་དཔལ་འབྱོར། Printed and Publish by MONGOLIAN 1965 ཤོག་གྲངས། 296 ཐིག་ཕྲེང་།
[40] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985ཤོག་གྲངས། 325 ཐིག་ཕྲེང་། 15 པར་གསལ།
[41] དེབ་ཐེར་དམར་པོ། ཚལ་པ་ཀུན་དགའ་རྡོ་རྗེ། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1993 ལོའི་ཟླ་2 པར་པེ་ཅིན་ལ་པར་ཐེངས་2 པ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས་།48 ཐིག་ཕྲེང་།1 པར་གསལ།
[42] ས་སྐྱའི་ཆོས་འབྱུང་། ངག་དབང་ཐེག་མཆོག་བསྟན་པའི་རྒྱལ་མཚན། Published by Paljor Publication (P) Ltd. 1977 ཤོག་གྲངས།102 ཐིག་ཕྲེང་། 2 པར་གསལ།
[43] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 326 ཐིག་ཕྲེང་། 17 པར་གསལ།
[44] ས་སྐྱ་པའི་བཀའ་འབུམ། 7 ཆོས་རྒྱལ་འཕགས་པའི་བཀའ་འབུམ།་2 ཐྭོ་ཡྭོ་སྦུང་ཁོ། ཐྭོ་ཁྱྭི། 1968 ཤོག་གྲངས།184 ཐིག་ཕྲེང་། 18པར་གསལ།
[45] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 173 ཐིག་ཕྲེང་།8 པར་གསལ།
[46] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 174 ཐིག་ཕྲེང་།14 པར་གསལ།
[47] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས།212 ཐིག་ཕྲེང་།14 པར་གསལ།
[48] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 329 ཐིག་ཕྲེང་། 12 པར་གསལ།
[49] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 278 ཐིག་ཕྲེང་།14 པར་གསལ།
[50] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 326 ཐིག་ཕྲེང་། 17 པར་གསལ།
[51] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 290 ཐིག་ཕྲེང་།2 པར་གསལ།
[52] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས།230 ཐིག་ཕྲེང་།4 པར་གསལ།
[53] དེབ་ཐེར་དམར་པོ་གསར་མ། པཎ་ཆེན་བསོད་ནམས་གྲགས་པ། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཤོག་གྲངས།52 ཐིག་ཕྲེང་།11 པར་གསལ།
[54] བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། Third Edition 1986 Printed by Sonam Tsering at Shri Ram Prass 9/45 Bazar Gali Vishwash Nagar Shahdare Delhi-110032 ཤོག་གྲངས།298 ཐིག་ཕྲེང་།17 པར་གསལ།
[55] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 138 ཐིག་ཕྲེང་། 5 པར་གསལ།
[56] མི་ཆེན་སྨན་ཞེས་པ་དང་། མི་ཆེན་དས་སྨན། མི་ཆེན་དས་དམན་ཞེས་མིང་མི་འདྲ་བ་གསུམ་འདུག་ཀྱང་དོན་ལ་མི་གཅིག་གི་མིང་ཡིན།
[57] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 274 ཐིག་ཕྲེང་། 8་པར་གསལ།
[58] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 274 ཐིག་ཕྲེང་། 16 པར་གསལ།
[59] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 302 ཐིག་ཕྲེང་།5 པར་གསལ།
[60] དེབ་ཐེར་དམར་པོ་གསར་མ། པཎ་ཆེན་བསོད་ནམས་གྲགས་པས་བརྩམས། བོད་ལྗོངས་མི་དམངས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1989 པར་ཐེངས་དང་པོ་བརྒྱབ། ཤོག་གྲངས། 51 ཐིག་ཕྲེང་། 17 པར་གསལ།
[61] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། 1985ཤོག་གྲངས། 277 ཐིག་ཕྲེང་། 17 པར་གསལ།
[62] རྫོགས་ལྡན་གཞོན་ནུའི་དགའ་སྟོན། རྒྱལ་དབང་ལྔ་པ་ཆེན་པོས་བརྩམས། བོད་གཞུང་ཤེས་རིག་པར་ཁང་། ཕྱི་ལོ་1985 ལོ། དཔར་ཐེངས་གཉིས་པ། ཤོག་གྲངས། 125 ཐིག་ཕྲེང་། 10 པར་གསལ།
[63] སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། Third Edition 1986 Printed by Sonam Tsering at Shri Ram Prass 9/45 Bazar Gali Vishwash Nagar Shahdare Delhi-110032 ཤོག་གྲངས། 282 པར་གསལ།
[64] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 398 ཐིག་ཕྲེང་། 1 པར་གསལ།
[65] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 154 ཐིག་ཕྲེང་།12 པར་གསལ།
[66] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 154 ཐིག་ཕྲེང་།13 པར་གསལ།
[67] བོད་ཀྱི་མི་འབོར་ས་ཡ་དྲུག་སྐོར་ལམ་ཙམ་དཔྱད་པ། ཕྱི་དྲིལ་རྒན་དྲུང་ཚེ་རིང་དབང་ཕྱུག ཕྱི་དྲིལ་ནས་པར་སྐྲུན་ཞུས། 1989 ཤོག་གྲངས།11 ཐིག་ཕྲེང་།6 པར་གསལ།
[68] བོད་སྤྱི་བཤད། བཀྲ་ཤིས་ཚེ་རིང་གིས་གཙོ་སྒྲིག་བྱས། ཀན་སུའུ་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 2008 ལོའི་ཟླ་5 པར་པར་གཞི་དང་པོ་བསྒྲིགས། ཤོག་གྲངས།218 ཐིག་ཕྲེང་།8 པར་གསལ།
[69] ས་སྐྱའི་གདུར་རབས་རིན་ཆེན་བང་མཛོད་དུ་གསལ།
[70] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས། 153 ཐིག་ཕྲེང་། 17པར་གསལ།
[71] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 277 ཐིག་ཕྲེང་། 13 པར་གསལ།
[72] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 298 ཐིག་ཕྲེང་། 3 པར་གསལ།
[73] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 329 ཐིག་ཕྲེང་། 12 པར་གསལ།
[74] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 278 ཐིག་ཕྲེང་།7 པར་གསལ
[75] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 287 ཐིག་ཕྲེང་།8 པར་གསལ།
[76] རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 356 ཐིག་ཕྲེང་།14 པར་གསལ།
[77] ས་སྐྱའི་གདུང་རབས་ངོ་མཚར་བང་མཛོད། ངག་དབང་ཀུན་དགའ་བསོད་ནམས་གྲགས་པ་རྒྱལ་མཚན། མི་རིགས་དཔེ་སྐྲུན་ཁང་། ཕྱི་ལོ། 1989 ཟླ་2 པར་པར་ཐེངས་1 པོ་བརྒྱབ་པ། ཤོག་གྲངས།146 ཐིག་ཕྲེང་།19 པར་གསལ།
[78] བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས་ལས་བཤུས། གླེགས་བམ་གཉིས་པ། ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། Third Edition 1986 Printed by Sonam Tsering at Shri Ram Prass 9/45 Bazar Gali Vishwash Nagar Shahdare Delhi-110032 ཤོག་གྲངས། 220 ཐིག་ཕྲེང་།3 པར་གསལ།
[79] བོད་ཀྱི་སྲིད་དོན་རྒྱལ་རབས། ཞྭ་སྒབ་པ་དབང་ཕྱུག་བདེ་ལྡན། Third Edition 1986 Printed by Sonam Tsering at Shri Ram Prass 9/45 Bazar Gali Vishwash Nagar Shahdare Delhi-110032 ཤོག་གྲངས།300 ཐིག་ཕྲེང་།14 པར་གསལ།
[80] བོད་ཀྱི་གནད་དོན་ཐོག་རྒྱ་ནག་གི་གྲགས་ཅན་མཁས་པ་ཁག་ཅིག་གི་ལྟ་ཚུལ། 《བོད་དེ་ནམ་ཞར་ཡང་རྒྱ་ནག་གི་མངའ་ཁོངས་ཆ་ཤས་ཤིག་མིན།》 ཚའོ་ཁྲང་ཆིང་དང་ཞའོ་ཧུའོ། བཀྲ་ཤིས་རྒྱ་མཚོས་བསྒྱུར། བོད་གཞུང་བདེ་སྲུང་བོད་གནས་ཉམས་ཞིབ་ཁང་། བོད་བསྒྱུར་ཡིག་ཆ། 03 དཔར་ཐེངས་དང་བོ། 1998/3/27 དྷ་ས། ཤོག་གྲངས།3 ཐིག་ཕྲེང་།12 པར་གསལ།
[81]རྒྱ་བོད་ཡིག་ཚང་ཆེན་མོ། དཔལ་འབྱོར་བཟང་པོས་བརྩམས། སི་ཁྲོན་མི་རིགས་དཔེ་་སྐྲུན་ཁང་། 1985 ཤོག་གྲངས། 362 ཐིག་ཕྲེང་།8 པར་གསལ།
[82]བརྒལ་ལན་ལུང་རིགས་གཟི་འབར་ཀུན་ཕན་ཉི་མའི་སྣང་བ། གསེར་རྟའི་ཚུལ་ཁྲིམས་འོད་ཟེར། 2011 ལོ་པར་ཐེངས་དང་པོར་ཚར་ཆིག་སྟོང་ཐམ་པ། ཤོག་གྲངས།454 ཐིག་ཕྲེང་། 14 པར་གསལ།
